Ox Bel Ha – Historia eksploracji systemu

siankaan sian kaan manglar meksyk mangrowiec

Ox Bel Ha, Sian Ka’an, Riviera Maya, Jukatan, Meksyk, nurkowanie jaskiniowe, eksploracja jaskiniowa, historia eksploracji systemu

Trzy Wodne Drogi…

„Ox Bel Ha rozciąga się pod zróżnicowanymi dziewiczymi terenami, począwszy od linii brzegowej, przez mokradła namorzynowe, bagniste solniska, trawy tartaczne, aż po gęsty las deszczowy, który jest domem wielu gatunków roślin i zwierząt. Resztki murów i piramidalne kopce dają świadectwo dawnego zasiedlenia przez starożytnych Majów na całym obszarze.” – Bil Phillips, 2001.

System Ox Bel Ha (maaya t’aan: Trzy Wodne Drogi) został odkryty w lutym 1996 r. przez grupę nurków w składzie Bil Phillips, Sam Meacham, Travis Mack i Orane Douxami. Philips i Meacham, prowadzeni przez dwóch majańskich przewodników, Juana Toona i Juana Garcię, odkryli dwa lata wcześniej wielkie zapadlisko, w którym znajdowała się piękna, lecz zamieszkana przez krokodyle, cenota Canales. Cenota Los Canales okazała się później wejściem do systemu jaskiniowego, który w roku 2023 r. ponownie przesadził system jaskiniowy Sac Aktun i znowu stał się najdłuższą znaną zalaną jaskinią na Ziemi. Początki eksploracji, bynajmniej, nie wskazywały na tak wielkie rozwinięcie jaskini.

Sistema Esmeralda

Phillips i Meacham powrócili do tematu dopiero półtora roku później, rozpoczynając eksplorację od drugiej odkrytej wtedy cenoty: Esmeralda – potężnego zbiornika o długości 170 m, z dwiema wysepkami. W maju 1998 r. do zespołu dołączyli Daniel Riordan oraz Fred Devos. Na grzbietach mułów przetransportowano do cenoty spore ilości sprzętu nurkowego, w tym kompresor. W ciągu półtora miesiąca eksploracji wyeksplorowano system mający 11 km łącznej długości korytarzy i osiem cenot, w tym cenoty Amber Sun i Ya’ax Kai.

Morze Karaibskie Sian Ka'an sian kaan Meksyk — Skaliste wybrzeże Morza Karaibskiego w rezerwacie biosfery Sian Ka’an (fot: P.A. Trześniowski 2022)

Sistema Chikin Ha

W tym samym czasie Bernd Birnbach, Daniel Riordan i Christophe Le Maillot połączyli znajdujący się jakieś 5 km na wschód system Chikin Ha z Morzem Karaibskim. System ten okazał się mieć aż trzy ujścia w morze. Eksplorację Chikin Ha (maaya t’aan: Zachodnia Woda) rozpoczęła parę lat wcześniej Francuska Federacja Nurkowania Jaskiniowego, kładąc pierwsze 300 m lin od cenoty Tarpon. Następnie zespół w składzie: Steve Gerrard, Tamara Kendle, Steve Keene i Sue Sharples połączył to z francuskimi linami z Cenote Del Mar. Birnbach i Le Maillot dołożyli do Chikin Ha w sumie 18 km korytarzy.

Sistema Ya’ax Chen

W lutym 1997 r. Kay i Gary Walten, znani też z eksploracji cenoty The Pit w sekcji Dos Ojos systemu Sac Aktun, położyli pierwsze 400 m liny w Cenote Escondido, którą przemianowali na Cenote Yaxchen (maaya t’aan: Szmaragdowa Studnia). System Waltenów zaczął rosnąć tak bardzo, że szybko zdobył sztandar The Explorers Club. Potężne korytarze o szerokości 40 m, przez które tłoczone były ogromne ilości wody, robiły wrażenie na wszystkich. Zespół wspierała od strony naukowej Samantha Smith, a Jim Coke IV, na podstawie danych eksploracyjnych Waltenów, narysował mapę jaskini. Do 2001 r. system miał dziewięć cenot i łączną długość korytarzy wynoszącą 18 km. Najdłuższe nurkowania wymagały użycia aż trzech skuterów i dziewięciu butli (w tym jednej z tlenem do dekompresji), aby przebyć odległość 4 km. Były to w owym czasie jedne z najdłuższych nurkowań jaskiniowych na Ziemi. Niestety, na końcu korytarza Río Grande Waltenowie natknęli się na zawał, przez który nie byli w stanie przedostać się dalej. Każde nurkowanie eksploracyjne tak głęboko w jaskini wymagało dwóch poprzedzających dni nurkowań przygotowawczych z rozstawianiem skuterów i butli.

Narodziny systemu Ox Bel Ha (1999)

Dzięki porównaniu danych eksploracyjnych oraz zdjęć lotniczych postawiono tezę, że Esmeralda i Chikin Ha mogą stanowić jeden i ten sam system jaskiniowy. W linii prostej dzieliło je około 500 m. Co więcej, niedaleko znajdował się 18 km długości system Ya’ax Chen. Trzy zespoły uzgodniły, że nie będą ze sobą konkurować i jeśli uda im się połączyć swoje części składowe, utworzą nowy system jaskiniowy o nazwie Trzy Wodne Drogi. Tak w ogniu eksploracji narodziła się idea Ox Bel Ha i wielka kariera tego systemu.

13 marca 1999 r. znaleziono połączenie między systemami Esmeralda i Chikin Ha. Bernd Birnbach i Christophe Le Maillot musieli użyć po trzy skutery i sześć stage’y, w dodatku do twinów, aby przepłynąć drogę 3,6 km z cenoty Del Mar. Nurkowanie zajęło im ponad osiem godzin. Nowy system miał w tym momencie ponad 33 km i uzgodnioną nazwę: Ox Bel Ha. W lecie 1999 r. Bernd Birnbach, Fred Devos, Christophe le Maillot, Sam Meacham, Bil Phillips, Daniel Riordan i Sabine Schnittger zawiązali Grupo Exploración Ox Bel Ha (GEO).

Grupo Exploración Ox Bel Ha (GEO)

Założono obóz przy Cenote Ya’ax Kai (maaya t’aan: Niebieska Ryba) sześć kilometrów w głębi selwy, a do zespołu nurkowego dołączyła Sabine Schnittger. Biolog Samantha Smith z Centro Ecologico de Akumal zabrała się za wykonanie analiz hydrologicznych. Dla zwiększenia możliwości, samowystarczalności i bezpieczeństwa cały zespół nurkowy przeszedł na konfigurację sidemount. Dla zwiększenia zasięgu eksplorację prowadzono z użyciem skuterów oraz par stage’y. Następnie par skuterów i potrójnych stage’y. Średni czas nurkowania przekraczał cztery godziny. Po miesiącu eksploracji dołożono do systemu pięć cenot i 14 km korytarzy. Ox Bel Ha, mając 47 km, stał się trzecim pod względem długości systemem zalanych jaskiń na Ziemi.

Najdłuższa zalana jaskinia Ziemi (1999)

Na podstawie analizy obrazów lotniczych wyznaczono kolejny wektor eksploracji z cenot Xux (maaya t’aan: Osa) i Xix (maaya t’aan: Pył). Znajdowały się one pomiędzy systemami Ox Bel Ha a Ya’ax Chen. Pierwsze nurkowania nie przyniosły pomyślnych wieści, wskazując na rozległy zawał, który mógł odcinać te cenoty od systemu Ox Bel Ha. Dzięki kilku leadom znalezionym przez Devosa zaryzykowano jednak założenie obozu przy Cenote Xux. Już w czwarty dzień eksploracji Bil Phillips znalazł połączenie z sekcją Esmeralda systemu Ox Bel Ha. W ciągu dwóch tygodni odkryto 16 nowych cenot oraz 24 km korytarzy. Jaskinie prowadzące w stronę Ya’ax Chen kończyły się wprawdzie taninową wodą i zawałem, jednak z łączną długością korytarzy 70,65 km Ox Bel Ha stał się najdłuższą znaną zalaną jaskinią na Ziemi. Po raz pierwszy…

Synergia wysiłków dużego zespołu (2000)

W roku 2000 GEO zmienił kierunki natarcia. Tym razem bezskutecznie próbowano znaleźć połączenie od strony systemu Ya’ax Chen. Bil Phillips i Christophe Le Maillot znaleźli jednak ukrytą restrykcję w systemie Naranjal – Snakes Man’s Escape, która prowadziła przez 760 m sidemountowy, pełen kolejnych restrykcji korytarz tłoczący mocny strumień wody na południowy-wschód, w stronę Ox Bel Ha… Bernd Birnbach, Fred Devos, Sam Meacham, Bil Phillips i Sabine Schnittger dołożyli też sporo do odkrytego w 1997 r. przez Waltenów systemu Ayin (maaya t’aan: krokodyl), z sercem w bagnistym zapadlisku krasowym o rozmiarach 40 na 300 m. W mającym 8,166 km długości systemie Ayin otworzono kilka leadów w stronę Jigsaw Reach w systemie Ox Bel Ha. Jim Coke i Sam Meacham znaleźli Cenote Andreas znajdującą się między systemami Naranjal i Ox Bel Ha. Steve Bogaerts, wynalazca uprzęży sidemountowej Razor i Bil Phillips położyli 3 km lin w znalezionej na zdjęciach lotniczych Cenote Chuup Ich (maaya t’aan: Podbite Oko), znajdującej się między systemami Naranjal i Ayin. Do pierwszego nurkowania (0,6 km) użyli sidemount, w kolejnych, w marcu i kwietniu 2001 r. spróbowali rebreatherów (CCR), co, oprócz 2,4 km nowych korytarzy pozwoliło na odkrycie dwóch nowych cenot.

Najłduższa jaskinia Meksyku (2001)

Grudniowa Corey Memorial Expedition w 2001 r., dla upamiętnienia zmarłego nurka jaskiniowego Stevena Dougasa Coreya, przeprowadzona została pod auspicjami The Explorers Club. Założono obóz przy Cenote Kirsten, a po pięciu dniach przeniesiono go do Cenote Odyssey, odkrywając w sumie 3 km korytarzy. Nie udało się, niestety, przebić tędy do systemu Ayim. Bil Philips połączył wreszcie Ox Bel Ha z systemem Ayim, nurkując z odległej 4 km od obozu Cenote Coca Ha, w której dwa dni wcześniej był widziany krokodyl. Philips połączył najpierw tę cenotę z linami położonymi dopiero co w Kirsten, a następnie poprzez kilka restrykcji wypłynął w systemie Ayim i znalazł liny położone rok wcześniej przez Devosa. Steve Bogaerts, kładąc 670 m lin połączył natomiast Ox Bel Ha poprzez sekcję Aluxe’s Plain z 2,1 km systemem San Andrés. Nie udało mu się, niestety, mimo kolejnych 523 m lin przebić z Cenote Oddysey do systemu Naranjal. Na koniec roku 2001 Ox Bel Ha był już najdłuższą jaskinią w Meksyku, mając 57 cenot i 96,8 km łącznej długości zalanych korytarzy.

Eksploracyjny rekord (2003)

Kolejna Steven Douglas Corey Memorial Expedition, misja flagowa The Explorers Club, odbyła się zimą 2003. Eksplorację rozpoczęto z cenoty Ak Al Ché (maaya t’aan: Bagno) nieprzyjemnej, lecz znajdującej się w Ox Bel Ha w stronę rezerwatu biosfery Sian Ka’an. 17 stycznia 2003 r. Bil Phillips i Steve Bogaerts odkryli mocno zarośniętą cenotę Soso’ok (maaya t’aan: Zaplątana) w trakcie sześciokilometrowego nurkowania z użyciem rebreatherów (CCR). Dzięki namiarowi GPS zarejestrowanemu w trakcie wynurzenia udało im się później wrócić w to miejsce lądem. Był to w tym momencie najdalej na południe położony punkt systemu. Dzień później Bogaerts, zbierając depozyty, odkrył potężny korytarz Middle Earth. Następnie nurkowano z cenoty Ix Tikia Kax Tik (maaya t’aan: Trudne Znalezisko) między systemami Ox Bel Ha i Naranjal. Sam Meacham przyłączył w sidemount Ix Tikia Kax Tik do Ox Bel Ha, 485 m długości, wypełnionym grubym brązowym osadem pasażem. Philips i Bogaerts próbowali dokonać tego samego połączenia na rebreatherach w nieco innym kierunku. Odbili się od zawału, ale znaleźli bailout w postaci cenoty Spidge. Wracając w warunkach bardzo słabej widoczności sprawdzili jeszcze kilka leadów, co zaniosło ich w końcu do liny Orion w systemie Ox Bel Ha. Bil i Steve położyli w trakcie jednego nurkowania 1582 m liny, co mogło być w tym momencie eksploracyjnym rekordem. Następnego dnia natrafili, niestety, na zaporę nie do przejścia o 300 m od systemu Naranjal, choć mocny strumień wody przepływał tam wąskimi otworami w suficie.

Jade Pearl Project (2003)

Eksploracja lądowa

Jeszcze we wrześniu 2001 r. Steve Bogaerts i Bil Phillips odkryli Cenote Sinaan (maaya t’aan: skorpion) w pobliżu Chumpon Nohbe – majańskiej drogi, łączącej niegdyś wioskę zbuntowanych Majów Cruzo’ob, z podobnymi wioskami w Chunyaxche i Tulum. Następnie Bil wraz z Sabine Schnittger natrafili w pobliżu cenoty Soso’ok na kolejną cenotę, Box Ha, oraz kilka majańskich ruin. 2 sierpnia 2003 Bil Phillips i Sam Meacham w trakcie ślepej lądowej eksploracji natknęli się na cenotę Jade Pearl o 500 m od cenoty Soso’ok. 12 sierpnia dotarli do widzianej na zdjęciach lotniczych cenoty Chikin Ek. 14 sierpnia, dzięki lokalnemu informatorowi, dodali do listy cenotę Apocalypse, obiecującą w trakcie zwiadowczego nurkowania Philipsa, jednak znajdującą się zbyt daleko na południe od zakładanego obszaru eksploracji, a 8 września cenotę Rivenddel, nieopodal cenoty Chikin Ek. 8 października na centrum operacji postanowiono wybrać najbardziej strategicznie położoną cenotę Jade Pearl.

Ekploracja jaskiniowa

6 listopada 2003 r. Bil Phillips, Steve Bogaerts, Sam Meacham, Andres Labarthe i Roberto Chávez założyli obóz po raz pierwszy do eksploracji Ox Bel Ha. Oprócz mułów, do transportu sprzętu nurkowego używając helikoptera. W dwa dni później rozpoczęli nurkowania eksploracyjne w ramach Jade Pearl Project. 9 listopada Bogaerts połączył cenoty Jade Pearl i Sinaan poprzez mający 10 m wysokości i 30 m szerokości korytarz. Sam Meacham przyłączył Jade Pearl do Ox Bel Ha i odkrył cenotę Box Hi. 11 listopada Bil Philips odkrył od dołu cenotę Two Tarpon, nazwaną tak od dwóch ryb napotkanych w taninowej wodzie. 12 listopada Steve Bogaerts połączył cenotę Sinaan z cenotą Box Ha. 15 listopada Bil Phillips dotarł do cenoty Bek’ech. 16 listopada Bogaerts dotarł z Sinaan do cenoty Aluxe, a 19 listopada z Aluxe do cenoty Box Ha i cenoty Tucha Ha, odkrytej wcześniej z powierzchni. 22 listopada Bogaerts przyłączył do Ox Bel Ha cenotę Rivendell. Założenie stałego obozu tak głęboko w selwie pozwoliło na dwa tygodnie eksploracji, która dołożyła do systemu Ox Bel Ha 15 km podziemnych korytarzy oraz 10 cenot. Głównym, choć niezrealizowanym wtedy celem projektu było przedostanie się z cenoty Jade Pearl na południowy-zachód, do rezerwatu biosfery Sian Ka’an.

Ya’ax Chen – umykająca trzecia droga (2003)

We wrześniu 2003 r. zespół w składzie: Daniel Riordan, Christophe Le Maillot, Fred Devos, Alex Álvarez i Per Thomsen, dzięki mapie Jima Coke’a i informacjom od Waltenów dotarł do końca tunelu Río Grande w systemie Ya’ax Chen. Celem było przedarcie się do cenoty Far, dostrzeżonej na zdjęciach lotniczych, ale niemożliwej do osiągniecia lądem, ze względu na gęste leśne poszycie, a następnie przebicie się w stronę Ox Bel Ha. Dopiero druga seria nurkowań w grudniu 2003 r. pozwoliła im dotrzeć do cenoty Ma’Kai, a z niej do Cenote Far.

W tym samym czasie Bil Phillips i Steve Bogaerts postanowili pociągnąć jeden z porzuconych leadów Jade Pearl Project (prowadził na wschód zamiast na południe). Sidemount dał im przewagę przy pokonywaniu klaustrofobicznej części systemu, zanim ta rozwinęła się szeroko, tłocząc wartki strumień wody aż do cenoty Far. W taki niespodziewany sposób system Ya’ax Chen Waltenów stał się sekcją, włączony do systemu Ox Bel Ha. Na koniec 2003 r. system Ox Bel Ha miał 125 km łącznej długości zalanych korytarzy i 72 cenoty. Wtedy zespół Riordana i Le Maillot, któremu nie udało się połączenie systemów Ya’ax Chen i Ox Bel Ha, postanowił dokonać tego, czego nie udało się dokonać projektowi Jade Pearl ale z drugiej strony…

Skok naprzód w Ox Bel Ha (2005)

Latem 2005 do systemu Ox Bel Ha włączono system Yaxchen West. Ox Bel Ha osiągnął 144 749 m. Drugi na podium Sac Aktun miał wtedy tylko 79 617 km, ale Bogaerts i Schmittner prowadzili intensywne poszukiwania połączenia między Sac Aktun a trzecim na podium Nohoch Nah Chich z potężną studnią Blue Abyss i swymi 67 184 m łącznej długości korytarzy, który swojego czasu również nosił laury najdłuższego zalanego systemu jaskiniowego na Ziemi o długości.

Ox Bel Ha i eksploracje w Sian Ka’an (2005-2007)

Pomiędzy listopadem 2005 a czerwcem 2006 r. za eksplorację systemu Ox Bel Ha od strony rezerwatu biosfery Sian Ka’an zabrał się CINDAQ/MCEP. Uczestników ekspedycji zastanowiło, że naprzeciw Entrada Caapechen (Cenote Manati), jednego z wejść do systemu jaskiniowego Ox Bel Ha, znajduje się postklasyczna majańska świątynia w Stylu Wschodniego Wybrzeża, a jej wejście jest skierowane wprost na wejście do jaskini. Nie ma w tym absolutnie nic dziwnego, zważywszy na rolę jaskiń jako przejść w zaświaty w kosmologii Majów. Eksploratorzy regularnie spotykali wokół tego miejsca manaty.

siankaan boca paila sian kaan — Kanał Boca Paila prowadzący do laguny o tej samej nazwie, rezerwat biosfery Sian Ka’an
(fot: P.A. Trześniowski 2023)

W 2007 r. CINDAQ zlokalizował sześć wejść do systemu Ox Bel Ha w słonawych wodach lagun Caapechen i Boca Paila w rezerwacie biosfery Sian Ka’an, z czego pięć było znanych wcześniej. I wtedy do transportu sprzętu nurkowego użyty został helikopter. Umożliwiło to założenie obozu w niedostępnym miejscu, jednak, ze względu na wyzwania stawiane przez środowisko naturalne podmokłej selwy Sian Ka’an, eksploratorzy spędzali tam co najwyżej dwutygodniowe turnusy, później skrócone do pięciu dni. W ten sposób eksploracje mogły potrwać jednak aż pięć miesięcy, co pozwoliło na skartowanie 7000 m jaskiń w systemie. Eksploratorzy zabierali z sobą Hydrolab.

Dane i próbki wody były przekazywane nauce, w czym wzięły udział: Technical Institute of Denmark i Centro para el Estudio del Agua w Cancun. W podwodnych eksploracjach i kartowaniu systemu wzięli udział Sam Meacham, Christophe Le Maillot, Daniel Riordan, Per Thomsen, Fred Devos oraz Simon Richards, Jarrod Jablonski, Luca Magheli, Daniel Riordan, Franco Attolini, Alex Álvarez i Andrea Marassich. W eksploracjach naziemnych Roberto Chávez, Simon Richards, Sam Meacham, Jack Sherman, Mario Rebolledo-Vieyra, Pepe Sánchez, Roberto Chávez, Mario Valotta i Robbie Schmittner. Projekt wspierali swoją wiedzą Jim Coke IV z QRSS oraz hydrolog Patricia Beddows.

Fortuna kołem się toczy – sinusoida na podium

Sac Aktun i Nohoch Nah Chich (2007)

25 stycznia 2007 roku system Ox Bel Ha stracił prowadzenie w wyniku połączenia systemów jaskiniowych Sac Aktun i Nohoch Nah Chich, dokonanego wspólnie przez Steve’a Bogaertsa i Robbiego Schmittnera. System Sac Actun miał wtedy 153 599 m, podczas gdy Ox Bel Ha posiadał 146 761 m. Sytuacja nie wyglądała wesoło – w pobliżu Sac Aktun rósł jeszcze kolejny system: Dos Ojos z ówczesnymi 57 700 m. Ox Bel Ha miał wówczas w sąsiedztwie tylko Naranjal o długości 21 558 m. Ciekawe jest, że Sistema K’oox Baal, obecnie posiadający ponad kilometr długości, miał wtedy jedynie 19 178 m. Niemniej jednak taka sytuacja nie utrzymała się długo…

Ox Bel Ha i Yax Chen East (2007)

Jeszcze w tym samym 2007 roku, na początku lata do Ox Bel Ha włączono system Yax Chen East. Ox Bel Ha z 128 cenotami zajął znowu pierwsze miejsce na podium. W maju 2008 roku Ox Bel Ha miał 169 935 m długości, zaś Sac Aktun 155 686 m. Systemy rosły dalej w porównywalnym tempie. W maju 2009 roku Ox Bel Ha miał 179 978 m długości, podczas gdy Sac Aktun 168 959 m po włączeniu systemów Koxol i Dreamgate. W maju 2010 roku Ox Bel Ha urósł do 180 039 m, podczas gdy Sac Aktun do 178 034 m.

Ox Bel Ha i Naranjal (2011)

W marcu 2011 r. system Ox Bel Ha zwiększył swoją przewagę dzięki długo wyczekiwanemu wchłonięciu systemu Naranjal. System Naranjal zniknął i stał się sekcją systemu Ox Bel Ha, choć w przeszłości sam był najdłuższym znanym zalanym systemem jaskiniowym na świecie. Do tej pory nie udawało się to wielu eksploratorom. Jak zatem doszło do połączenia?

Pamiętamy, że w roku 2000 w Naranjal odkryto sidemountowy kompleks Snakesman Escape Tunnel. Serie ciasnych i ponurych restrykcji z dosyć mocnym prądem prowadzącym w głąb jaskini. Główny korytarz prowadził przez ponad 600 m na południowy-wschód na rozstaje dróg. Wschodni zespół tuneli odbijał od przepływu. Od odkrycia pobliskiej cenoty San Andres upatrywano jednak tutaj możliwości połączenia. Drugi tunel podążał na południe wraz z silnym prądem wody. Stale jednak się zmniejszał i stawał się niestabilny. Prąd sugerował dalszą drogę, jednak nikomu nie uśmiechało się sprawdzanie niestabilnego labiryntu. Podobnie było w innej downstreamowej sekcji Naranjal, odkrytej jakieś 400 m dalej w 2002 r. i równoległej do Snakesman Escape Tunnel. Rozwijała się ona w skomplikowany labirynt, który eksplorowano aż do 2007 r. Wszystkie tunele kończyły się jednak ślepo.

W lutym 2011 Bil Phillips i Steve Bogaerts zaczęli szukać połączenia z Cenote Corey w systemie Ox Bel Ha, nazwanej tak na cześć zmarłego nurka jaskiniowego. Cenote San Andres stała się w tym czasie dla eksploratorów niedostępna. Phillips i Bogaerts położyli w ciągu miesiąca 5 km lin. Udało im się w końcu znaleźć przejście przez labirynt niestabilnych zawałów do sekcji Snakesman w dotychczasowym systemie Naranjal, który tym samym właśnie przestawał istnieć. W maju 2011 system Ox Bel Ha miał 222 340 m i 131 cenot. Sac Actun jednak prawie go dogonił ze swoimi 217 495 m po włączeniu systemu Aktun Hu. W maju 2012 Ox Bel Ha miał 234 824 m, zaś Sac Aktun nadal 217 495 m. W maju 2013 Ox Bel Ha miał 243 556 m, zaś Sac Aktun 222 704 m po włączeniu systemu Caracol i cenoty Venom. W roku 2014 znaleziono suche połączenie systemów Sac Aktun i Dos Ojos. Nurkowie jaskiniowi nie uznają jednak takich suchych połączeń. Ox Bel Ha miał 256 909 m.

The Greatest Connection & The Greatest Surprise z Ox Bel Ha

Sytuacja zmieniła się na dobre w styczniu 2018 r., gdy Robbie Schmittner znalazł podwodne połączenie systemów Sac Aktun i Dos Ojos. Nowy supersystem miał aż 347 km długości, podczas gdy Ox Bel Ha tylko 270 km. Z mapy wynikało, że tym razem nic już nie odmieni kolejności systemów na podium, a Sac Aktun, która ma większy potencjał eksploracyjny dzięki odkrytemu przez Robbiego systemowi Madre de los Cenotes i znajdującemu się nieopodal systemu K’oox Baal, który Alex Reato przedłużył właśnie do długości ponad 100 km.

Ox Bel Ha – chichot losu…

Pod koniec 2018 r. CINDAQ/MCEP (Mexico Cave Exploration Project) rozpoczął zakrojony na lata projekt ponownej inwentaryzacji (resurvey) systemu Ox Bel Ha. Do końca 2022 r. sprawdzono 233 km, ponad 85% znanych korytarzy w systemie. W ciągu tych czterech lat dołożono 115 km zalanych korytarzy. Obecnie CINDAQ bije się z czasem, aby zadokumentować umierający na naszych oczach system. W latach 2020-2021 pewne jego części znalazły się już w rozrastającym się w zastraszającym tempie Tulum. Na koniec 2022 roku system Ox Bel Ha osiągnął niewyobrażalną wręcz długość 435 805 m! Przejmując znów prowadzenie.

Ox Bel Ha – supersystem

Zdaniem CINDAQ, mający 435 805 m łącznej długości korytarzy, Ox Bel Ha jest najlepiej udokumentowanym systemem jaskiniowym na półwyspie Jukatan. W systemie, który zajmuje powierzchnię 60 km2 (9 km na linii wschód-zachód i 11 km na linii północ-południe), znajduje się ponad 150 cenot. Średnia głębokość systemu to 13,2 m, ale najgłębsza studnia ma 57,3 m. Najszerszy korytarz w Ox Bel Ha ma aż 120 m szerokości. Skomplikowaną nawigację uświadamiają ponad tysiąc T i ponad dwa tysiące jumpów.

Ujścia systemu Ox Bel Ha ładują niesamowite ilości wody do lagun w rezerwacie biosfery Sian Ka’an. Na przykład, w Entrada Caapechen prąd jest tak mocny, że przez pierwsze sto metrów skuter nie wystarcza, a trzeba dodatkowo mocno używać płetw. W Sian Ka’an zaobserwowano też bardzo ciekawe zjawiska, takie jak przeciwne prądy pod i ponad halokliną czy grube osady bakteryjne na ścianach. Eksploracje prowadzone są głównie przez Entrada Caapechen i Entrada Boca Paila.

I co dalej?

Sac Aktun, w momencie utracenia pierwszego miejsca na podium miał 376 101 m. Niedaleko Sac Aktun rozciąga się jednak ponad stukilometrowy K’oox Baal… Żaden z supersystemów nie odsłonił jeszcze przed nami z pewnością wszystkich swoich tajemnic!

Ox Bel Ha, Sac Aktun i K'oox Baal — Największe systemy jaskiniowe na Riviera Maya w stanie Quintana Roo, Jukatan, Meksyk (James G. Coke IV)

W poszukiwaniu troglobiontów – jaskiniowe życie Ox Bel Ha

Od lutego do grudnia 2013 roku zespół meksykańskich i amerykańskich naukowców przeprowadził wspólne badania jaskiniowej fauny na ponad dziesięciokilometrowej długości odcinku w północnej gałęzi systemu Ox Bel Ha, pomiędzy cenotami: Tábano, Odyssey, Muknal i Bang. Choć nie było one tematem badań, we wszystkich czterech cenotach zaobserwowano rzadkie duchoryby (Typhliasina pearsei). Wśród badanych gatunków znalazły się bezkręgowce.

Najczęściej występujące w tej części systemu Ox Bel Ha okazały się Tulumella unidens i Typhlatya mitchelli. Inne popularne gatunki bezkręgowców w Ox Bel Ha to: Creaseria morleyi, Creaseriella anops, Tuluweckelia cernua, co zgadza się z generalnym przekrojem fauny występującej w cenotach na całym północnym Jukatanie. Popularnymi gatunkami systemu Ox Bel Ha okazały się: Mayaweckelia cenoticola, Stygiomysis holthuisi, Typhlatya dzilamensis oraz jadowity Xibalbanus tulumensis, który jest tu jedynym gatunkiem troglobionta występującym stale pod halokliną (eksploratorzy jaskiniowi widywali również morskie meduzy na 350 m od wejścia przez Cenote Manati / Entrada Caapechen).

Nieco rzadszymi: Antromysis cenotensis, Humphreysella mexicana, Metacirolana mayana i Stygiomysis cokei. Znalazła się też rzadko spotykana krewetka Calliasmata nohochi, endemiczna dla Riviera Maya podobnie jak Xibalbanus tulumensis i Tuluweckelia cernua. Ta została dostrzeżona tylko raz w trakcie badań.

Bibliografia:

Benítez, Sergio; Thomas M. Iliffe, Benjamín Quiroz-Martínez, Fernando Alvarez (2019) How is the anchialine fauna distributed within a cave? A study of the Ox Bel Ha System, Yucatan Peninsula, Mexico. „Subterranean Biology” 31:15-28. https://doi.org/10.3897/subtbiol.31.34347

Meacham, Sam (2007) Sian Ka’an Exploration Expedition: Ox Bel Ha Water Protection Project 2005–2006. „AMCS Activities Newsletter” 30:55-65

Meacham, Sam (2005) Jade Pearl Exploration Project, Sistema Ox Bel Ha, Quintana Roo. „AMCS Activities Newsletter” 28:63-77

Phillips, Bil (2004) Ox Bel Ha, Spring 2003. „AMCS Activities Newsletter” 27:54-56

Phillips, Bil (2002) The Exploration of Sistema Ox Bel Ha. „AMCS Activities Newsletter” 25:40-46

Richards, Donna; Simon Richards (2007) Yaxchen and Ox Bel Ha, Quintana Roo. „AMCS Activities Newsletter” 30:77-84

2023-11-182023-11-18

Hacia Chan Hol – nurkowanie jaskiniowe

Meksyk, Cenoty, Riviera Maya, Jukatan, nurkowanie jaskiniowe, sidemount

System jaskiniowy Chan Hol (maaya t’aan: Mała Dziura). rozciąga się na południe od Tulum, tuż obok drogi federalnej 307. Wejście znajduje się na terenie prywatnej rezydencji. System Chan Hol przez bardzo długi czas był najdłuższą jaskinią na Riviera Maya z tylko jedną cenotą. Obecnie w Chan Hol znane są dwie cenoty, lecz ostatecznie system ten przestał istnieć, włączony do mającego od 2018 roku 47746 m łącznej długości korytarzy oraz 21 cenot, systemu Toh Ha. Toh Ha jest piątym pod względem długości systemem jaskiniowym na Riviera Maya (QRSS).

Nurkowanie jaskiniowe w sekcji Chan Hol systemu Toh Ha
(Przemek Trześniowski i Grzegorz Krzątała 2017)

Nurkowanie jaskiniowe w Chan Hol

Cały system Toh Ha rozciąga się na głębokości pierwszego piętra jaskiń Jukatanu, nie przekraczając głębokości 12,8 m. Wszystkie nurkowania w sekcji Chan Hol rozpoczyna się z cenoty Chan Hol. Podobnie jak w wypadku sekcji głównej systemu Dos Pisos, by poznać Chan Hol warto zrealizować najpierw długie nurkowanie jaskiniowe wzdłuż liny głównej, następnie dopiero robić jumpy do bocznych korytarzy, jak Cherry Line czy Professors Loop. Ze względu na bardzo wyrównany profil, Chan Hol to doskonałe miejsce do trenowania konfiguracji multistage sidemount.

nurkowanie jaskiniowe Chan Hol Meksyk Jukatan Riviera Maya Xstream Poseidon — Butle gotowe na dłuższe nurkowanie w konfiguracji multistage sidemount na stopniach cenoty Chan Hol
(fot P.A. Trześniowski 2018)

Jaskiniowa archeologia podwodna Chan Hol

Tuż po zanurzeniu się w wodach cenoty Chan Hol i przejściu przez początkową restrykcję warto zwrócić uwagę na skalną półkę po prawej stronie. Znajduje się tam majańska ceramika i kości zwierząt zgormadzone przez odkrywcę i głównego eksploratora jaskini – Kima Davidssona. Cenote Chan Hol skrywa jednak więcej znacznie poważniejszych tajemnic. Odkryto tutaj ślady palenisk umieszczonych na ścianach, aby oświetlać drogę w głąb jaskini. W czasie gdy była sucha (plejstocen/wczesny holocen) była zatem eksplorowana i eksploatowana przez rodzaj ludzki – Plemię Tulum. W zaskakująco dużej odległości od cenoty Chan Hol odkryto aż trzy szkielety Paleoindian należących do Plemienia Tulum.

Szkielet Chan Hol I (Chłopiec z Chan Hol) odkryty przez Alexandrę i Thorstena Kampe, znajdował się ponad pół kilometra od cenoty. Szkielet Chan Hol II (Skradziona Dziewczynka z Chan Hol), którą odkrył Harry Gust o ponad kilometr od najbliższego wyjścia z jaskini. Jeszcze dalej spoczął szkielet Chan Hol III (Ixchel), który odkrył Vincente Fito. Szkielet Chłopca z Chan Hol (Chan Hol I) został wydobyty przez paleoontologów w styczniu 2012 r. W lutym tego samego roku zniknął Szkielet Skradzionej Dziewczynki (Chan Hol II). Po dziś dzień nie został odnaleziony. Na szkielet Chan Hol III natrafiono w poszukiwaniu Chan Hol II. Wszystkie trzy miały ponad 11 tysięcy lat.

Przemek A. Trześniowski

2023-11-182023-11-18

Sistema Dos Pisos – nurkowanie jaskiniowe

Meksyk, Cenoty, Riviera Maya, Jukatan, nurkowanie jaskiniowe, sidemount

System jaskiniowy Dos Pisos (maaya t’aan: Ka’p’el Nah, hiszp: Dwa Piętra). rozciąga się na południe od Tulum, na zachód od drogi federalnej 307. Wjazd prowadzi obecnie, niestety, przez gigantyczne wysypisko śmieci. W systemie jaskiniowym Dos Pisos znane jest pięć cenot. Trzy cenoty zlokalizowane są w sekcji głównej, dwie pozostałe w Monkey Dust. Nazwa systemu wzięła się stąd, że istnieje tutaj odcinek należący do II-go piętra jaskiń Jukatanu, o głębokości ponad 20 m.

Zgodnie z ostatnią aktualizacją, pochodzącą z 2019 roku, system Dos Pisos posiada 14756 m łącznej długości korytarzy. W roku 2023 jest więc trzynastym pod względem długości systemem jaskiniowym na Riviera Maya (QRSS).

Nurkowanie z Cenoty Południowej (Hal Ep) do Cenoty Pólnocnej (Balam) oraz boczne korytarze w systemie jaskiniowym Dos Pisos, Riviera Maya, Jukatan, Meksyk (Przemek Trześniowski i Grzegorz Krzątała 2017)

Nurkowanie jaskiniowe w Dos Pisos

Dla systemu Dos Pisos sporządzona dwie mapy: jedną dla sekcji głównej, obejmującej długi jaskiniowy korytarz ułożony na linii północ-południe w raz z bocznymi odnogami, drugą dla sekcji Monkey Dust. W systemie praktycznie brak jest odcinków wód otwartych. Wejście z Cenoty Południowej (Cenote Hal Ep) prowadzi przez około 80 m długości korytarz, przez który można jednak dostojnie przepłynąć w twinsecie. Poza tym początkowym odcinkiem system ten doskonale nadaje się do nurkowań jaskiniowych zarówno w konfiguracjach sidemount jak backmount, sekcja północna do multistage. Przepłynięcie przez korytarz wejściowy ze skuterem jest nieco bardziej problematyczne, o czym świadczą liczne ślady na zrytym koleinami spągu.

Dos Pisos Balam cenoty meksyk jukatan nurkowanie jaskiniowe — Cenote Balam, Sistema Dos Pisos, Riviera Maya, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski 2017)

W systemie Dos Pisos warto wpierw zrobić trawers pod prąd z Cenoty Południowej (Hal Ep) do Cenoty Północnej (Balam), a na kolejnym nurkowaniu rozejrzeć się po bocznych korytarzach, znajdujących się w pobliżu Cenoty Południowej. Pełno tam malowniczych kurtyn ze zwisających korzeni, unoszonych prądem. Jeżeli dobrze rozeznacie system, można pokusić się o dłuższe nurkowanie na trzy albo cztery butle w sekcji północnej, poza drugie T, albo zajrzenie na trzy butle do drugiego piętra. Zejście na drugie piętro znajduje się poza pierwszym T, nieopodal Cenoty Północnej. Poza tym jaskinia ma w miarę wyrównany profil, podobnie jak np. Chan Hol. W niektórych odcinkach głównego korytarza skalny sufit ma tylko 4 m grubości.

Jaskiniowa archeologia podwodna w systemie Dos Pisos

W systemie Dos Pisos znaleziono ślady wydobycia ochry, pochodzące z czasów kiedy jaskinia była jeszcze sucha. Jaskinie Jukatanu w późnym plejstocenie i wczesnym holocenie służyły pierwszym kolonistom kontynentów Ameryk jako miejsca schronienia, pochówków i pozyskiwania minerałów. W pobliżu Cenoty Północnej (Balam) znaleziono fragmenty majańskiej ceramiki. Osobiście znalazłem petroglif…

Przemek A. Trześniowski

2023-11-182023-11-18

II Sidemount Summit

W dniach 18-30 listopada w hotelu Casa Kaoba w Playa del Carmen odbędzie się drugi Sidemount Summit. Jest to spotkanie, którego myślą przewodnią jest nurkowanie jaskiniowe w konfiguracji sidemount. W trakcie konferencji odbędą się liczne odczyty, warsztaty, prezentacje sprzętu oraz kursy nurkowania. Będzie można zapoznać się z rozwiązaniami technicznymi Side Mount CCR, jak Fathom Gemini i Divesoft Liberty, raportami z projektów eksploracyjnych, jak: Taboo Cenote Project w Mayapan, czy Taam Ja Blue Hole u południowych wybrzeży Jukatanu.

2023-07-282023-11-18

Moja droga do sidemount

Meksyk, Jukatan, Riviera Maya, nurkowanie jaskiniowe, sidemount, kursy nurkowania

Sidemount czy w Meksyku czy w Andach jest najbardziej optymalną konfiguracją…

nurkowanie wysokogórskie ekspedycje Peru Andy wysokogórska archeologia podwodna high mountain underwater archaeology Machu Picchu — Zastosowanie konfiguracji bocznej w trakcie ekspedycji w Machu Picchu w Peru – twinset czy rebreather nie przeżyłyby prawdopodobnie takiego kilkudniowego transportu. Wysokogórska archeologia podwodna w peruwiańskich Andach (fot: P.A. Trześniowski 2017)

Któregoś dnia, kiedy byłem w Polsce, zadzwonił do mnie telefon. Był to czas, kiedy odbierałem wszystkie połączenia, nie zastanawiając się, kto dzwoni i czy mam ochotę z nim rozmawiać. Miałem centrum nurkowe… Dzwonił znajomy Course Director z PADI. Zaprosił mnie na kurs. Byłby to jeden z kolejnych kursów, jakie zrobiłem u niego. Niektóre, te z obszaru ratownictwa nurkowego DAN, nadal sobie cenię, inne wspominam jako… lekcje. Z wszystkiego przecież wyciągamy wnioski, a wtedy jest to lekcja. O ile nie w nurkowaniu, to na pewno w życiu. Zaprosił mnie na… weekendowy kurs instruktora sidemount…

Zdębiałem. Sidemount zrobił się niezwykle popularny w Polsce, głównie za sprawą filmów z nurkowania jaskiniowego Steve’a Bogaertsa – wynalazcy uprzęży Ra z or, przeznaczonej do zaawansowanej eksploracji jaskiniowej. Dostojność, gracja, pełna swoboda ruchów, do tego piękne dekoracje meksykańskich jaskiń… Wszystko to uwodziło niczym science-fiction i wtedy każdy marzył o nurkowaniu w sidemount, tak jak dziś każdy musi mieć rebreather.

sidemount high mountain underwater archaeology peru machu picchu wysokogórska archeologia podwodna Machu Picchu — Przeprawa przez strumień w Parku Narodowym Machu Picchu. Wysokogórska archeologia podwodna w peruwiańskich Andach (fot: P.A. Trześniowski 2019)

Od paru miesięcy nurkowałem w sidemount. Je przecież też musiałem mieć Razora i nawet próbowałem umówić się z Bogaertsem. Steve, niestety, miał wtedy problem z wolnym czasem. Mój instruktor, Marco Wagner, dopasował mi uprząż, twierdząc, że żaden kurs nurkowania nie jest mi potrzebny. Dzień w basenie jednak nam zeszło. Na drugi dzień Budgie pojechał ze mną do jaskiń – dwóch tych samych, co zawsze na początku sezonu lub przy zmianie konfiguracji[1].

Jego sidemount, skomponowany ad hoc, składał się z płyty oraz skrzydła Halcyon odwróconego do góry nogami. Później, o ile jaskinia nie wymagała stage’a, używaliśmy sidemount, przechodząc przez portale Xibalby codziennie z innej cenoty. Chciałem poznać je wszystkie, szczególnie ukryte komory z kośćmi i korytarze, do których drogę znali jedynie przewodnicy. Nigdy nie żałowałem kasy. Był styczeń, a do wiosny było jeszcze sporo czasu. I tak zostałem nurkiem sidemount.

nurkowanie sidemount multistage poseidon xstream — W domu mam ich więcej… 😉 Cenote El Eden, Sistema Ponderosa, Riviera Maya, Jukatan, Meksyk,

– Do nurkowania w sidemount nie potrzebuję kursu – rzuciłem do słuchawki. – Sam widzisz, że robisz w weekend instruktorów z ludzi, którzy nigdy wcześniej nie nurkowali w tej konfiguracji.

– No wiesz… są smaczki… – próbował, jak mógł, ratować swoje 1600 złotych. – W jeden weekend pokażę ci wszystko i będziesz instruktorem – nęcił, jakby kolejny instruktorski dyplom na ścianie, mógł podnieść jakoś rangę wnętrza, w którym wisiało ich już ze 38.

Żaden z nas nie miał wtedy racji… Udało mi się jednak spławić telemarketera jego własną bronią.

– Nie chcę być instruktorem – zakończyłem. – Na rynku grouponów i jak najniższych cen, gdzie kompletnie nie liczy się moje doświadczenie z jaskiń, gdzie kompletnie nie liczy się przecież jakiekolwiek doświadczenie, jedynie cena za certyfikat, jak mam konkurować z ludźmi, którzy zostają instruktorami w weekend, nigdy wcześniej nie mając do czynienia z nurkowaniem w sidemount…?!

[1] Każdy nurek jaskiniowy ma swą cave of origin – swego rodzaju jaskinię pochodzenia (termin zapożyczony z archeologii Majów). Chodzi o miejsce, które zna najlepiej i, w którym może najbezpieczniej testować wszelkie zmiany konfiguracji sprzętu, nowe techniki nurkowania, czy też po prostu wracać do nurkowania jaskiniowego po jakiejkolwiek przerwie, nie rozpraszając się otoczeniem, którego nie zna na pamięć. Najczęściej jest to jedna z jaskiń, w których odbywał swój kurs jaskiniowy (w Meksyku kładzie się większy nacisk na praktykę niż teorię, więc kurs nurkowania jaskiniowego musi być realizowany w trzech różnych jaskiniach). Dla mnie takimi poligonami doświadczalnymi były przez pięć pierwszych lat jaskinie Paso de Lagarto i Cuzanah Loop w systemie Sac Aktun.

nurkowanie sidemount Meksyk Jukatan Riviera Maya Poseidon Xstream — Sidemount z regulatorami Xstream Poseidon

A kto to panu tak „popsuł”…?

Meksyk, Jukatan, kolejny piękny dzień na Riviera Maya. Skwar lał się z nieba, jednak woda cenoty niosła przyjemny chłód. Na gałęzi zaćwierkał x’tabay – zadziorny ptak z żółtym brzuszkiem, przypominający sikorki napakowane sterydami. X’takay często żegnały mnie, gdy znikałem pod stropem. Często też pierwszym dźwiękiem po wynurzeniu się z jaskini był ich ptasi trel. Przywykłem do ich obecności… Wczoraj skończyłem kurs surveyu jaskiniowego[2] u Bila Philipsa[3]. Teraz zaczynałem kurs surveyu u Alexa Reato. Jeżeli kogoś dziwi, że chciałem dwa razy płacić za to samo, to w Meksyku do instruktora naprawdę przychodzimy po wiedzę, nie po certyfikat.

Każdy z eksploratorów jaskiń ma swoje doświadczenia i swoje rozwiązania. Gdzieś pod spodem jest biblia Blueprint of Survival, jaskiniowy dekalog Schecka Exleya. Na nim jednak budować można całe piętra metod. Od drobiazgów, jak którą stroną wpinać karabinek w kołowrotek, żeby go nie zgubić, po sposoby orientacji w jaskini inne niż rozwijana linka, bo ta przecież może zawieść feralnego dnia. Każdy nurek jaskiniowy powinien szukać własnej drogi, wybierając pośród różnych metod te, które najlepiej posłużą mu do wracania z każdego nurkowania żywym! Więc nie dwa razy to samo… Z zamyślenia wyrwał mnie głos Alexa.

– Sam to sobie zrobiłeś? – spytał, krytycznym okiem taksując moją uprząż sidemount.

nurkowanie na Filipinach w konfiguracji bocznej — Polowanie na rekiny, gdzieś na Filipinach (fot: Grzegorz Krzątała)

– Taak… – skłamałem, jednak tylko trochę. Od czasu, gdy Marco dopasował Razora pode mnie, nurkował w nim jeszcze Bartek. Mnie się trochę przytyło, a potem trochę schudło. Potem znowu przytyło tak, że nie wiedzieć czemu, do niezauważalnej niegdyś uprzęży pakowałem teraz kilka kilogramów balastu, a pod wodą często musiałem pakować w skrzydło gaz.

– Nie zrobiłeś tego najlepiej – podsumował, po czym pościągał mi kilka sprzączek. Krytycznie przyjrzał się dziełu, po czym kazał mi zdjąć uprząż i zdemontować balast. Cały balast. Rok temu rzeczywiście nie był mi do niczego potrzebny, lecz w bieżącym sezonie miałem problem żeby się zanurzyć. Gdy ponownie ją założyłem, zrobił jeszcze kilka drobnych poprawek. – Teraz nie da się zrobić nic więcej. Jeśli chcesz, wpadnij do mnie na kurs sidemount, jak już skończymy survey.

Ciekawe, że to samo parę dni wcześniej powiedział mi Bil Phillips… Przez półtora sezonu mogłem zrobić w sidemount ponad setkę nurkowań jaskiniowych, a tu „zapraszamy na kurs”? Bardzo ciekawe i coraz bardziej zastanawiające… Zanurzyłem się bez problemu, a pod wodą znów było mi wygodnie. Dobrze, że nie zostałem wtedy tym „instruktorem w weekend”…

Cave survey był najtrudniejszym, ale zarazem najbardziej wartościowym z moich kursów nurkowania jaskiniowego. Odkryłem pierwszy korytarz, próbując zrozumieć jaskinię – zastanawiając się najzwyczajniej dokąd płynie woda, to jednakże temat na zupełnie inną opowieść. Po surveyu zrobiliśmy jeszcze kartografię jaskiń, choć formalnie nie ma takiego kursu w IANTD ani w NACD. A później raz jeszcze przemyślałem swe życie i po kilku dniach pierwszych nurkowań solo, wracając z Cristalino skręciłem do Chemuyil i zapukałem do drzwi Alexa.

– Chciałbym zrobić kurs sidemount, o którym wspominałeś…

[2] Cave Survey to kurs rozpoznawania, rejestracji i eksploracji jaskiń. W gruncie rzeczy jest to podstawowy kurs rozumienia jaskiń. Dane zebrane w ramach surveu służą następnie w kartografii jaskiń.

[3] Bil Phillips (1955-2017) International Fellow of the Explorer’s Club, wieloletni dyrektor Quintana Roo Speleological Survey, dyrektor APSA Comité de Cenotes de la Asociación de Riviera Maya de Buceo y Operadores de Deportes Acuáticos, instruktor nurkowania jaskiniowego NACD, NSS-CDS, TDI i IANTD, znany przede wszystkim z kluczowych eksploracji w systemie Ox Bel Ha wraz ze Stevem Bogaertsem. Mentor i mąż opatrznościowy całych pokoleń instruktorów i eksploratorów jaskiniowych, któremu swoje dane eksploracyjne zawierzali często konkurujący ze sobą odkrywcy. Przyjaciel i nauczyciel, który nigdy nie odmawiał pomocy…

nurkowanie jaskiniowe sidemount cenote minotauro meksyk jukatan riviera maya — Autor i Piotr Niewiński z GdyniaDive, nurkowanie jaskiniowe sidemount w systemie Minotauro

To na co czekasz?

Mijały lata… Sidemount stał się moją podstawową konfiguracją z wyboru. Nurkowałem w nim wszędzie, a pracując jako organizator wypraw nurkowych i archeolog podwodny, przez wszędzie rozumiem w wielu różnych środowiskach Indopacyfiku, na rafach Azji Południowo-Wschodniej: w Indonezji, Malezji, na Filipinach, w Tajlandii i afrykańskim Dżibuti, w męczących falach przybojowych Atlantyku. Doceniałem niesamowitą elastyczność tej konfiguracji, pozwalającej mi zmontować zestaw z redundancją systemu oddychania i podwójnym zapasem gazu z dwóch zwykłych butli rekreacyjnych w dowolnym miejscu na Ziemi. Mogłem dzięki temu bezpiecznie prowadzić grupy nurków rekreacyjnych. Kręcić filmy, nurkując wokół grupy, często zmieniając głębokość. Odpoczywać, robiąc samotne nurkowania poza tymi z ludźmi…

nurkowanie sidemount Sipadan — Autor z pojedynczą butlą w konfiguracji bocznej na Sipadanie (Malezja). Łódź nie mogła zabrać większej ilości butli, a pusta 80 ccf w słonej wodzie ma jakieś 0,5 kg uciągu w górę, więc w celach czysto poznawczych stosowałem sidemount w takiej konfiguracji przy serii płytkich nurkowań w koronie rafy (fot: Piotruś Kędzia)

W sidemount zdarzało mi się, jeśli trzeba, nurkować z pojedynczą butlą. Mając zawór pod ręką, czułem się bezpieczniej w trakcie nurków solo niż gdybym miał go na plecach. Nurkowanie bez balansu, dla kogoś z moim doświadczeniem było również dodatkową okazją do ćwiczeń. Któregoś dnia z żalem sprzedałem ulubiony jacket Conquest, nieużywany od lat… Doceniałem wagę sidemount, znacznie lżejszą w nurkowej walizie niż rekreacyjne BCD. W sidemount robiłem ekspedycje archeologiczne: samotne eksploracje w poszukiwaniu wraków na Morzu Czarnym i jaskiń na Raja Ampat. Miałem za sobą już tysiące nurkowań w tej konfiguracji. Sidemount był rozwiązaniem, które wskazałem bez namysłu do eksploracji andyjskich jezior w rejonie Machu Picchu – pierwsze kroki polskiej wysokogórskiej archeologii podwodnej. Jedynie w Polsce, na wakacjach, w zalanych kopalniach Europy, czasem wracałem nostalgicznie do swojego twina.

– Ten zespół nie ma szans działać… To nie jest żaden zespół – słowa Alexa, niczym wyrok, padły na trudne podsumowanie dnia. – Jesteście na różnym poziomie, więc tylko jedno z was może skończyć kurs na raz, a ja jestem jeden… – zaleciało niczym dzieleniem majątku przy rozwodzie.

nurkowanie wysokogórskie sidemount Peru Andy Machu Picchu Humantay wysokogórska archeologia podwodna — Wysokogórska archeologia podwodna z wykorzystaniem filozofii i konfiguracji sidemount. Machu Picchu, Peru, Andy 2017 (fot: Maciej Sobczyk)

Asystowałem przy kursie full cave, nie myśląc bynajmniej o karierze instruktora jaskiniowego. Lubię odświeżać informacje, zawsze dowiaduję się też czegoś więcej. Zwykle tłumaczę na polski…

– Ty jesteś instruktorem sidemount? – teraz zwracał się do mnie. Zamarłem.

– Ja?! Po co..? – zapytałem bez zrozumienia. W Polsce sprzedaje się certyfikaty, zamiast uczyć nurkować, a podróżując po morzach i oceanach świata, wolałem skupiać się na kręceniu filmów. Uczyłem coraz rzadziej. Tym razem sprawa była jednak trudniejsza, gdyż chodziło o moich przyjaciół…

– To na co czekasz?! – rzucił, by wzbudzić we mnie powołanie. – Dzielimy grupę na pół, ja uczę, ty prowadzisz w tym czasie nurkowanie w cenotach, potem możemy się zamienić.

Prowadziłem więc nurkowanie, kilka kolejnych dni pokazując ładniejszej części grupy najpiękniejsze cenoty. Z nurkiem sidemount jest inaczej – wyszedł najlepszy cavern tour w mojej karierze przewodnika. W międzyczasie rozmyślałem nad słowami Alexa, przypatrując się pod wodą swemu Razorowi. Gdy bardziej doświadczona część grupy (bo po wcześniejszych kursach nurkowania: essential diver i advanced nitrox diver ze mną w Polsce) skończyła kurs full cave, wybraliśmy się we trójkę w podróż po Jukatanie. Po powrocie na Riviera Maya wykonałem jeden z tych najtrudniejszych telefonów w życiu…

nurkowanie nikte ha meksyk jukatan riviera maya — Nurkowanie w cenote Nikte Ha, Meksyk, Jukatan, Riviera Maya

– Cześć Matt, pewnie mnie nie pamiętasz… Chciałbym porozmawiać o poddaniu się walidacji na instruktora sidemount…

Andreas Matthes był najwyższym stopniem spośród trenerów instruktorów jaskiniowych na Riviera Maya i współtwórcą potęgi IANTD w Ameryce Środkowej. Kursy u Matta były zawsze przygodą szczególnego rodzaju. Miał w zwyczaju wywracać podstawy, na których stoi świat, a potem zgrabnie układać go na nowo. Gdy wyjął z szafy zakurzoną uprząż sidemount, w której nurkował Jim Coke IV, moje filary runęły. Była jakby poskręcana ze sznurków. Nic nie było w niej standardowe i tchnęła raczej prehistorią niż nowoczesnymi technikami nurkowania. Potem opowiedział mi, że w swojej konfiguracji sidemount do głębokich nurkowań automaty ma od spodu, zupełnie inaczej niż jest to przyjęte powszechnie. Zwykle trzyma się je między butlą a ciałem, by maksymalnie je chronić…

sidemount poseidon xstream kurs nurkowania iantd multistage — Konfiguracja sidemount multistage z czterema regulatorami Xstream Poseidon (Cenote Chan Hol 2018)

Zrozumiałem, że sidemount to nie po prostu uprząż Razor czy X-Deep. Sidemount to filozofia . Matt jest również skarbnicą wiedzy jeśli chodzi o eksploracje jaskiniowe w różnych częściach świata i różnych, jeszcze bardziej wyszukanych konfiguracjach. To u niego na zdjęciu zobaczyłem pierwszy dualrebreather. Stary porządny Cis Lunar Mk5… Ma też wyjątkową charyzmę, tak że zastanawiałem się czasem, czy nie jest z serii Nexus 6. Kiedy wchodził do knajpy, zawsze robiło się cicho…

– Widać, że wiesz, co robisz. – usłyszałem, kiedy wynurzyliśmy się z cenoty Jardine el Eden. – A teraz przepłucz proszę maskę do góry nogami.

Czasem, gdy jest mi źle, lubię sobie przypominać te słowa… Te o wiedzy, rzecz jasna. Z maską spróbujcie sami 😉

Przemek Trześniowski nurek jaskiniowy instruktor sidemount cave diver alpha-divers

Przemek A. Trześniowski 13.0.10.13.7 10 Manik’ 15 Xul

2023-07-262024-08-29

K’oox Baal – historia eksploracji systemu

Meksyk, Jukatan, Riviera Maya, nurkowanie jaskiniowe, eksploracja, systemy

Na drugi dzień po pamiętnym nurkowaniu w Nohoch Nah Chich, kiedy Alex Reato dał nam cynk o połączeniu systemów Dos Ojos i Sac Aktun, wybraliśmy się z Grześkiem na rozpoznanie jakiegoś nowego, ujmującego miejsca. Wybrałem cenotę w systemie K’oox Baal, o której dawno temu, jeszcze w czasach kiedy spędzałem zimy w H2O u Min J. Lee i mojego pierwszego instruktora jaskiniowego – Marco Wagnera, opowiadał mi Sławek Paćko.

Szybkie śniadanie w Chemuyil i wyruszyliśmy w drogę. W selwie wisiała brama, drewniana i mocno chyba nadwyrężona przez czas. Ledwie trzymała się na przerdzewiałych zawiasach. Na bramie wisiał łańcuch, a na łańcuchu kłódka. Bramę można było objechać – z obu stron nie było widać żadnego ogrodzeniach i jak wnioskowałem po sfatygowanych krzakach, od czasu do czasu tak robiono. My jednak mieliśmy klucz, który dał nam Alex.

Do cenoty prowadziła trudna droga pod górę. Kamienne garby odgrażały się misce olejowej, a nawet oponom naszego Nissana. Przy cenocie nie było jednak nikogo! Absolutnie, zupełnie nikogo. Krasowy lej w samym środku lasu, rozsypujące się resztki dawnych palap z gnijącymi dachami z liści palm. Mroczna sadzawka pod nawisem skał. Mały pomost… Przygoda!

Nurkowanie jaskiniowe w systemie K’oox Baal

Pod ziemią i pod wodą zaskoczyły nas wspaniałe zdobienia jaskini. Dwie kolejne bramy przypominające zoomorficzne portale w styku Chenes – najwspanialszy wytwór architektury Majów. Zadziwiające formacje, których odległości od wyjścia do cenoty, szybko przyszło mi się uczyć na pamięć. Piękno K’oox Baal tak mnie urzekło, że Nai Tucha stała się moją podstawową jaskinią na kilka nadchodzących sezonów. Zachłanność Grześka sprawiała zaś, że niejednokrotnie zbieraliśmy się z tej jaskini już dobrze pod osłoną nocy. Zmienna topografia, tajemne przejścia, ukryte komnaty z galeriami nacieków odlewanych misternie niczym najdroższa porcelana. W niektórych miejscach heliktyty. Kości mamuta, które odkrył tu niegdyś Gunnar Wagner, a które udało mi się namierzyć już na tym pierwszym nurkowaniu. Zakochałem się… Gdy wieczorem, promieniejąc jeszcze ze szczęścia oddawałem klucz Alexowi, powiedziałem:

– When yesterday… I asked you to take us somewhere… it was THERE!

Tak zacząłem swoją przygodę z K’oox Baal…

K’oox Baal – siedem królestw

K’oox Baal to system złożony z siedmiu głównych sekcji: Tux Kupaxa, K’oox Baal, Chun Che Chen, Shaman Ek’, Mul Tun, Kalag Dzonot i Cangrejo. Wszystkie w niedalekiej przeszłości były niezależnymi jaskiniowymi systemami. Jest to prawdziwy labirynt pięknie udekorowanych korytarzy jaskiniowych, pełnych bogatych form naciekowych, jak stalaktyty, stalagmity i stalagnaty. Grupują się tu w rozległe galerie, organy, czy przegradzające jaskiniowe korytarze bramy Chenes. Dużo tu długich i sporych rozmiarów pasaży, sięgających 30-40 m szerokości i 6-8 m wysokości. W końcu jednak wszystkie przechodzą w ciasne restrykcje. Wiele z nich jest po dzisiejszy dzień nieznegocjowanych. W zachodniej części systemu sporo korytarzy kończy się w zawaliskach. Świadczy to o obecności uskoku. Generalny kierunek przepływu wody w systemie K’oox Baal to północny-zachód – południowy-wschód.

W 2023 roku w systemie K’oox Baal znajduje się co najmniej 57 cenot. System ma długość 102 901 m zalanych korytarzy i maksymalną głębokością 26,2 m.

K’oox Baal – Coś Dzikiego…

Eksplorację cenoty K’oox Baal (w maaya t’aan Coś Dzikiego) zaczął w latach 2002-2004 nieodżałowany Bil Phillips. W marcu 2006 r. na eksplorację Bila weszli nurkowie z Czech Speleological Society. Zaczęli wtedy swoje eksploracje na Jukatanie w pobliskim systemie Cangrejo. Ponieważ ten jednak nie rokował, więc go porzucili. Decyzja ta okazała się brzemienna w skutki 10 lat, jeden miesiąc później… W K’oox Baal dołożyli 3 km liny, w tym sporych rozmiarów korytarz 40 m szerokości, 6 m wysokości. Bil Philips kontynuował pracę, gdy skończyli, kładąc kolejny kilometr liny oraz znajdując szkielet mastodonta. Następnie przeniósł się gdzie indziej – nigdy nie był zazdrosny o innych eksploratorów.

Czeski zespół kontynuował eksplorację w październiku, w okolicach cenoty Castillo. Do końca 2006 r. system K’oox Baal miał 9,8 km. W 2007 r. dołożono prawie 10 km liny oraz szkielet zwierzęcia o kilometr od wejścia. Pod koniec 2007 r. system K’oox Baal miał już 19 178 m długości. W lutym 2008 r. próbowano go bezskutecznie połączyć z systemem Joolis, wyszukując przejść na północ i zachód, co rozciągnęło jednak system do 20 087 m. W 2008 r. w zachodniej części K’oox Baal odkryto dobrze zachowany szkielet leniwca, należącego być może do rodziny Megalonychidae.

Pożar w selwie

Kolejne dwie czeskie ekspedycje pracowały w styczniu, lutym i listopadzie 2010 r. Pożar selwy odsłonił im nowe cenoty. Z cenoty Ha’ak Kak, która znajduje się na północny-zachód od cenoty Tres Estrelas w ówczesnym systemie Tux Kupaxa dokonano wtedy przebicia do cenoty Muk Wakal oraz cenote Kot Be. Obecne sekcje Tux Kupaxa i K’oox Baal są w tym miejscu rozcięte, ale woda musi którędyś przepływać. Było to jednak nowe 3,5 km korytarzy, które szybko dołączono do systemu K’oox Baal. Wkrótce włączono też doń rozległą cenotę Balam Ts’al. W tym czasie Robbie Schmittner dołączył również cenotę Sac Xib. Na powierzchni ziemi jest ona położona bardzo blisko cenoty Kot Be, jednak pod ziemią znajduje się w zupełnie innej części coraz bardziej rozległego systemu. Wiosną 2010 r. K’oox Baal miał 28 296 m.

Pierwsze próby ekspansji K’oox Baal

Jesienią 2010 r. próbowano bezskutecznie połączyć K’oox Baal z Nai Tucha ze wspomnianej już sekcji Ha’ak Kak / Muk Wakal. System urósł jednak dzięki tym staraniom do długości ponad 30 km. Połączenia między systemami poszukiwano nadal wiosną 2011 r. Na mapach jaskinie dzieliło jedynie 20 m! Głównymi wektorami natarcia były cenoty Balam Ts’al i Kot Be w systemie K’oox Baal oraz Tres Estrelas w systemie Tux Kupaxa. I znów bezskutecznie, lecz dzięki temu K’oox Baal zaczął rozwijać się na zachód, a następnie na południe rosnąc o kolejne kilometry do 36 634 m.

Tux Kupaxa – Plac Zabaw

System Tux Kupaxa (w maaya t’aan Plac Zabaw) znajdował się na południe od K’oox Baal. Utworzono go dzięki połączeniu czterech cenot: Nai Tucha, Coop One, Sac Xiquin i Tres Estrelas. W 1998 r. Gunnar Wagner i Robbie Schmittner odkryli cenote Nai Tucha. Jaskinia szybko zyskała renomę dzięki znalezionym w niej kościom mastodonta.

Jeśli będziecie kiedyś nurkowali w Nai Tucha, koniecznie wybierzcie się tam i najlepiej przez skrót w okolicach Ręki. Jest to formacja, której nie da się pomylić chyba z niczym innym. Dalej można pociągnąć trawers do cenoty Sac Xiquin, przez piwnice i wspaniale udekorowane komnaty. Inne epickie nurkowanie z cenoty Nai Tucha to trawers przez Koi, obok Sac Xiquin do NoName. Podobno to właśnie w tej cenocie Robbie Schmittner wynurzył się niegdyś na pijącego z niej wodę jaguara… A może uda wam się znaleźć przed Koi przejście do cenoty Dos Palapas? W Nai Tucha można spędzić naprawdę mnóstwo czasu…

Ponieważ oryginalne dane eksploracyjne zginęły, w latach 2003-2005 Bil Phillips, Robbie Schmittner, Andres Labarte, Sabine Schnittger i Steve Bogaerts wykonali resurvey jaskini. Eksplorację systemu kontynuowali w latach 2003-2005 tak, że rozrósł się do 12 828 m. W latach 2009-2011 ponownego resurveyu Tux Kupaxa dokonali nurkowie Czech Speleological Society, rozbudowując system do 15 138 m. Zimą 2011 r. system Tux Kupaxa miał 19 850 m.

Wieka fuzja systemów Tux Kupaxa i K’oox Baal

Jesienią 2011 nowymi wektorami ataku w poszukiwaniu połączenia między systemami Tux Kupaxa i K’oox Baal stały się cenoty: Tan Ich, Numya i Sac Ktu Cha. Znajdowały się one między południową sekcją systemu K’oox Baal, zwaną obecnie Shaman Ek (w maaya t’aan Gwiazda Północna) od cenoty o tej samej nazwie, która nie była jednak jeszcze w owym czasie znana a cenotami Tres Estrelas i Nai Tucha, tym razem na zachód, nie na północny-zachód od nich. Cenote Numya, choć zachowuje generalny kierunek przepływu wody w swoich korytarzach, do dziś nie została włączona do żadnego z większych systemów.

9 grudnia 2011 Miroslav Manhart i Daniel Hutňan połączyli systemy Tux Kupaxa i K’oox Baal przez naprawdę niezwykle ciasną restrykcję. Świętej pamięci Daniel Hutňan przypłacił to przejście licznymi siniakami, zadrapaniami i zniszczonym sprzętem, jednak udało mu się uzyskać w tym momencie czwartą co do długości znaną zalaną jaskinię Ziemi. System K’oox Baal, po wchłonięciu Tux Kupaxa miał długość 56 591 m – nieco więcej niż połowę tego co obecnie.

Chun Che Chen

Cenote Chun Che Chen, podobnie jak Cenote Nai Tucha odkrył w 1998 r. Gunnar Wagner (prywatnie wuj pierwszego instruktora nurkowania jaskiniowego autora i właściciel nieistniejącego od dawna centrum nurkowego w Akumal) i jego uczeń Robbie Schmittner. Podobnie jak w wypadku Nai Tucha dane eksploracyjne zaginęły, jednak zdawało się, że Chun Che Chen leży nie dalej niż sto metrów na wschód od północnej sekcji systemu K’oox Baal. W ramach reinwentaryzacji dokonanej przez czeski zespół wiosną i jesienią 2012 r. jaskinię Chan Che Chen rozbudowano o ponad 5 km, a następnie połączono z systemem K’oox Baal, który rozrósł się dzięki temu do długości 64 600 km.

Shaman Ek

Po przyłączeniu do K’oox Baal jaskini Chun Che Chen na północnym-wschodzie kontynuowano eksploracje w południowej i południowo-zachodniej części systemu. Wtedy właśnie dopiero odkryto wspominaną już wcześniej Cenote Shaman Ek, znajdującą się nieco dalej na południe od cenoty Chalat i strategicznego korytarza, który posłużył do wielkiej fuzji systemów K’oox Baal i Tux Kupaxa w poprzednim roku. Eksploracje prowadzone z cenoty Shaman Ek przyniosły kolejne 9 km korytarzy, a system urósł dzięki temu do 73 600 m. Z niezalanymi odcinkami miał długość 75 140 m.

K’oox Baal i Czech Speleological Society

W latach 2006-2011 dzięki zespołowym eksploracjom Czech Speleological Society system K’oox Baal urósł o ponad 30 km nowych korytarzy i o nowe cenoty: Kot Be, Balam T’sal, Sac Xib, Muk Wakal, Ha’ak Kak, Chun CheChem, Sac Ktu Cha i Shaman Ek. Czeski zespół wykonał cztery ładne mapy, które zostały opublikowane przez QRSS. W eksploracjach jaskiń udział wzięli: Jiří Huráb, Radek Husák, Daniel Hutňan, Radek Jančar, Vit Kaman, Michal Megela, Tomáš Mokrý, Zdeněk Motyčka, Jan Sirotek, Kamila Svobodová, Jan Žilina, Miroslav Dvořáček, Petr Chmel, Martin Honeš, Martin Hutňan, Karol Kyška oraz… Robbie Schmittner.

Mul Tun

W 2015 r. Luis Leal zaprosił Alessandro Reato do odkrytej przez siebie cenoty Mul Tun, położonej na północ od systemu Dos Ojos (obecnie sekcji Dos Ojos systemu Sac Aktun). Alex Reato odkrył nieopodal w selwie drugą cenotę, Ka Eeb (w maaya t’aan dwie drabiny, ponieważ dwie właśnie trzeba było zamontować w wąskiej studni, by dostać się do leżącego 10 m poniżej lustra wody). Szybko połączył obie cenoty w system, który następnie rozbudował do 1851 m długości, odkrywając przepięknie udekorowane korytarze. Mul Tun ma mocno urozmaiconą morfologię z licznymi restrykcjami i zawaliskami. Alex zaobserwował nienormalny jak na Riviera Maya kierunek przepływu wody z północnego-wschodu na południowy-zachód, co ma związek z uskokiem znajdującym się na zachodnich rubieżach K’oox Baal. Zaczął rozwijać więc system na północ.

Lion Sumps

W suchej jaskini Lion znajdują się dwa syfony. Wschodni był połączony z systemem K’oox Baal. Zachodni prowadził do mającego jakieś 700 m długości systemu Lion, który eksplorował niegdyś Bil Phillips. Szukając szans rozbudowy systemu Mul Tun, Alex Reato poprzedłużał poręczówki Bila, niestety, do systemu Mul Tun brakowało mu nadal 150 m pod skałą. Szukając połączenia z Mul Tun, w listopadzie 2015 r. Alex Reato przyłączył natomiast system Lion do systemu K’oox Baal.

Wa Baax Yan

Na wschód od Mul Tun znajdował się system Wa Baax Yan, eksplorowany w 2014 r. przez Czech Speleological Society. I znów szukając połączenia między Wa Baax Yan a Mul Tun, Alex Reato w ciągu zaledwie trzech nurkowań w marcu 2016 r. połączył systemy Wa Baax Yan i K’oox Baal poprzez świeżo przyłączone do K’oox Baal jaskinie Lion Sumps. Alex znalazł też nowy downstreamowy korytarz wychodzący z Wa Baax Yan, pchający wodę w nienormalnym kierunku na północny-wschód. Prowadząc eksploracje również w tę stronę, połączył z K’oox Baal, poprzez sekcję Wa Baax Yan, niewielki system Tres Cruces, który również eksplorował niegdyś Bil Phillips oraz grupa francuskich nurków.

Od połączenia Wa Baax Yan z Lion Sumps było jasne, że wywierzysko (upstream) systemu Mul Tun musi współgrać jakoś z ponorem (downstream) Wa Baax Yan, choć obie te jaskinie znajdowały się na różnej głębokości. Na tle poprzednich niespodziewanych sukcesów to połączenie nie okazało się łatwe, jednak w kwietniu 2016 r. Alex Reato przyłączył Mul Tun do systemu K’oox Baal. System miał w tym momencie 83 129 m długości.

Kalag Dzonot

Alessandro Reato prowadził od dłuższego czasu eksplorację systemów w bliskim sąsiedztwie K’oox Baal, starając się nie wchodzić na teren działania zespołu Czech Speleological Society. Gdy czeski projekt ustał, Alex postanowił rozejrzeć się w sekcji Chun Che Chen. Następnie w maju 2016 r., w ciągu zaledwie dwóch nurkowań eksploracyjnych przyłączył do niej swój system Kalag Dzonot. K’oox Baal urósł wtedy o 4643 m. Dzięki informacjom uzyskanym od Czech Speleological Society, 2 lipca 2019 Alex Reato przyłączył do K’oox Baal również eksplorowany przez nich na samym początku, jeszcze w 2006 r. system Cangrejo. Od maja 2019 Alex Reato prowadzi w Kalag Dzonot Cartographic Project. Jest to mocno zaawansowany projekt kartograficzny, który dokłada do atlasu systemu K’oox Baal kolejne piękne mapy.

Hacia Kalag Dzonot, ze względu na utrudniony dostęp, to jedna z najrzadziej odwiedzanych i najbardziej dziewiczych sekcji systemy K’oox Baal. Znaleźć można tutaj wyjątkowe dekoracje – nacieki utworzone z białego, wręcz prawie przezroczystego kalcytu. W sekcji Kalag Dzonot bardzo często widywane są duchoryby (Typhliasina pearsei) – pozbawione pigmentu i oczu, dość rzadkie ślepe ryby jaskiniowe.

K’oox Baal na podium

Przyłączając Mul Tun, Cangrejo i Kalag Dzonot, Alex Reato rozwinął system do długości ponad 100 km, stawiając go na podium trzech najdłuższych jaskiń Meksyku. K’oox Baal jest pod tym względem również 25-tą jaskinią Ziemi. K’oox Baal to pomnik lat ciężkiej pracy i poświęceń całej rzeszy jaskiniowych eksploratorów podwodnych. Niedaleko od K’oox Bal znajdują się rubieże sekcji Dos Ojos potężnego systemu Sac Aktun…

Przemek A. Trześniowski 13.0.10.13.4 7 K’an 12 Xul

Bibliografia:

Motyčka, Zdeněk (2014) K’oox Baal, The Fourth-Longest Underwater Cave System in the World, „AMCS Activities Newsletter” 37, pp. 149-155

Motyčka, Zdeněk (2010) New Discoveries in Underwater Cave Systems in the Riviera Maya, „AMCS Activities Newsletter” 33, pp. 91-93

Reato, Alessandro (2016) http://www.filoariannadive.com/