K’oox Baal – historia eksploracji systemu

Meksyk, Jukatan, Riviera Maya, nurkowanie jaskiniowe, eksploracja, systemy

Na drugi dzień po pamiętnym nurkowaniu w Nohoch Nah Chich, kiedy Alex Reato dał nam cynk o połączeniu systemów Dos Ojos i Sac Aktun, wybraliśmy się z Grześkiem na rozpoznanie jakiegoś nowego, ujmującego miejsca. Wybrałem cenotę w systemie K’oox Baal, o której dawno temu, jeszcze w czasach kiedy spędzałem zimy w H2O u Min J. Lee i mojego pierwszego instruktora jaskiniowego – Marco Wagnera, opowiadał mi Sławek Paćko.

Szybkie śniadanie w Chemuyil i wyruszyliśmy w drogę. W selwie wisiała brama, drewniana i mocno chyba nadwyrężona przez czas. Ledwie trzymała się na przerdzewiałych zawiasach. Na bramie wisiał łańcuch, a na łańcuchu kłódka. Bramę można było objechać – z obu stron nie było widać żadnego ogrodzeniach i jak wnioskowałem po sfatygowanych krzakach, od czasu do czasu tak robiono. My jednak mieliśmy klucz, który dał nam Alex.

Do cenoty prowadziła trudna droga pod górę. Kamienne garby odgrażały się misce olejowej, a nawet oponom naszego Nissana. Przy cenocie nie było jednak nikogo! Absolutnie, zupełnie nikogo. Krasowy lej w samym środku lasu, rozsypujące się resztki dawnych palap z gnijącymi dachami z liści palm. Mroczna sadzawka pod nawisem skał. Mały pomost… Przygoda!

Pod ziemią i pod wodą zaskoczyły nas wspaniałe zdobienia jaskini. Dwie kolejne bramy przypominające zoomorficzne portale w styku Chenes – najwspanialszy wytwór architektury Majów. Zadziwiające formacje, których odległości od wyjścia do cenoty, szybko przyszło mi się uczyć na pamięć. Piękno K’oox Baal tak mnie urzekło, że Nai Tucha stała się moją podstawową jaskinią na kilka nadchodzących sezonów. Zachłanność Grześka sprawiała zaś, że niejednokrotnie zbieraliśmy się z tej jaskini już dobrze pod osłoną nocy. Zmienna topografia, tajemne przejścia, ukryte komnaty z galeriami nacieków odlewanych misternie niczym najdroższa porcelana. W niektórych miejscach heliktyty. Kości mamuta, które odkrył tu niegdyś Gunnar Wagner, a które udało mi się namierzyć już na tym pierwszym nurkowaniu. Zakochałem się… Gdy wieczorem, promieniejąc jeszcze ze szczęścia oddawałem klucz Alexowi, powiedziałem:

– When yesterday… I asked you to take us somewhere… it was THERE!

Tak zacząłem swoją przygodę z K’oox Baal…

K’oox Baal – siedem królestw

K’oox Baal to system złożony z siedmiu głównych sekcji: Tux Kupaxa, K’oox Baal, Chun Che Chen, Shaman Ek’, Mul Tun, Kalag Dzonot i Cangrejo. Wszystkie w niedalekiej przeszłości były niezależnymi jaskiniowymi systemami. Jest to prawdziwy labirynt pięknie udekorowanych korytarzy jaskiniowych, pełnych bogatych form naciekowych, jak stalaktyty, stalagmity i stalagnaty. Grupują się tu w rozległe galerie, organy, czy przegradzające jaskiniowe korytarze bramy Chenes. Dużo tu długich i sporych rozmiarów pasaży, sięgających 30-40 m szerokości i 6-8 m wysokości. W końcu jednak wszystkie przechodzą w ciasne restrykcje. Wiele z nich jest po dzisiejszy dzień nieznegocjowanych. W zachodniej części systemu sporo korytarzy kończy się w zawaliskach. Świadczy to o obecności uskoku. Generalny kierunek przepływu wody w systemie K’oox Baal to północny-zachód – południowy-wschód.

W 2023 roku w systemie K’oox Baal znajduje się co najmniej 57 cenot. System ma długość 102 901 m zalanych korytarzy i maksymalną głębokością 26,2 m.

K’oox Baal – Coś Dzikiego…

Eksplorację cenoty K’oox Baal (w maaya t’aan Coś Dzikiego) zaczął w latach 2002-2004 nieodżałowany Bil Phillips. W marcu 2006 r. na eksplorację Bila weszli nurkowie z Czech Speleological Society. Zaczęli wtedy swoje eksploracje na Jukatanie w pobliskim systemie Cangrejo. Ponieważ ten jednak nie rokował, więc go porzucili. Decyzja ta okazała się brzemienna w skutki 10 lat, jeden miesiąc później… W K’oox Baal dołożyli 3 km liny, w tym sporych rozmiarów korytarz 40 m szerokości, 6 m wysokości. Bil Philips kontynuował pracę, gdy skończyli, kładąc kolejny kilometr liny oraz znajdując szkielet mastodonta. Następnie przeniósł się gdzie indziej – nigdy nie był zazdrosny o innych eksploratorów.

Czeski zespół kontynuował eksplorację w październiku, w okolicach cenoty Castillo. Do końca 2006 r. system K’oox Baal miał 9,8 km. W 2007 r. dołożono prawie 10 km liny oraz szkielet zwierzęcia o kilometr od wejścia. Pod koniec 2007 r. system K’oox Baal miał już 19 178 m długości. W lutym 2008 r. próbowano go bezskutecznie połączyć z systemem Joolis, wyszukując przejść na północ i zachód, co rozciągnęło jednak system do 20 087 m. W 2008 r. w zachodniej części K’oox Baal odkryto dobrze zachowany szkielet leniwca, należącego być może do rodziny Megalonychidae.

Pożar w selwie

Kolejne dwie czeskie ekspedycje pracowały w styczniu, lutym i listopadzie 2010 r. Pożar selwy odsłonił im nowe cenoty. Z cenoty Ha’ak Kak, która znajduje się na północny-zachód od cenoty Tres Estrelas w ówczesnym systemie Tux Kupaxa dokonano wtedy przebicia do cenoty Muk Wakal oraz cenote Kot Be. Obecne sekcje Tux Kupaxa i K’oox Baal są w tym miejscu rozcięte, ale woda musi którędyś przepływać. Było to jednak nowe 3,5 km korytarzy, które szybko dołączono do systemu K’oox Baal. Wkrótce włączono też doń rozległą cenotę Balam Ts’al. W tym czasie Robbie Schmittner dołączył również cenotę Sac Xib. Na powierzchni ziemi jest ona położona bardzo blisko cenoty Kot Be, jednak pod ziemią znajduje się w zupełnie innej części coraz bardziej rozległego systemu. Wiosną 2010 r. K’oox Baal miał 28 296 m.

Pierwsze próby ekspansji K’oox Baal

Jesienią 2010 r. próbowano bezskutecznie połączyć K’oox Baal z Nai Tucha ze wspomnianej już sekcji Ha’ak Kak / Muk Wakal. System urósł jednak dzięki tym staraniom do długości ponad 30 km. Połączenia między systemami poszukiwano nadal wiosną 2011 r. Na mapach jaskinie dzieliło jedynie 20 m! Głównymi wektorami natarcia były cenoty Balam Ts’al i Kot Be w systemie K’oox Baal oraz Tres Estrelas w systemie Tux Kupaxa. I znów bezskutecznie, lecz dzięki temu K’oox Baal zaczął rozwijać się na zachód, a następnie na południe rosnąc o kolejne kilometry do 36 634 m.

Tux Kupaxa – Plac Zabaw

System Tux Kupaxa (w maaya t’aan Plac Zabaw) znajdował się na południe od K’oox Baal. Utworzono go dzięki połączeniu czterech cenot: Nai Tucha, Coop One, Sac Xiquin i Tres Estrelas. W 1998 r. Gunnar Wagner i Robbie Schmittner odkryli cenote Nai Tucha. Jaskinia szybko zyskała renomę dzięki znalezionym w niej kościom mastodonta.

Jeśli będziecie kiedyś nurkowali w Nai Tucha, koniecznie wybierzcie się tam i najlepiej przez skrót w okolicach Ręki. Jest to formacja, której nie da się pomylić chyba z niczym innym. Dalej można pociągnąć trawers do cenoty Sac Xiquin, przez piwnice i wspaniale udekorowane komnaty. Inne epickie nurkowanie z cenoty Nai Tucha to trawers przez Koi, obok Sac Xiquin do NoName. Podobno to właśnie w tej cenocie Robbie Schmittner wynurzył się niegdyś na pijącego z niej wodę jaguara… A może uda wam się znaleźć przed Koi przejście do cenoty Dos Palapas? W Nai Tucha można spędzić naprawdę mnóstwo czasu…

Ponieważ oryginalne dane eksploracyjne zginęły, w latach 2003-2005 Bil Phillips, Robbie Schmittner, Andres Labarte, Sabine Schnittger i Steve Bogaerts wykonali resurvey jaskini. Eksplorację systemu kontynuowali w latach 2003-2005 tak, że rozrósł się do 12 828 m. W latach 2009-2011 ponownego resurveyu Tux Kupaxa dokonali nurkowie Czech Speleological Society, rozbudowując system do 15 138 m. Zimą 2011 r. system Tux Kupaxa miał 19 850 m.

Wieka fuzja systemów Tux Kupaxa i K’oox Baal

Jesienią 2011 nowymi wektorami ataku w poszukiwaniu połączenia między systemami Tux Kupaxa i K’oox Baal stały się cenoty: Tan Ich, Numya i Sac Ktu Cha. Znajdowały się one między południową sekcją systemu K’oox Baal, zwaną obecnie Shaman Ek (w maaya t’aan Gwiazda Północna) od cenoty o tej samej nazwie, która nie była jednak jeszcze w owym czasie znana a cenotami Tres Estrelas i Nai Tucha, tym razem na zachód, nie na północny-zachód od nich. Cenote Numya, choć zachowuje generalny kierunek przepływu wody w swoich korytarzach, do dziś nie została włączona do żadnego z większych systemów.

9 grudnia 2011 Miroslav Manhart i Daniel Hutňan połączyli systemy Tux Kupaxa i K’oox Baal przez naprawdę niezwykle ciasną restrykcję. Świętej pamięci Daniel Hutňan przypłacił to przejście licznymi siniakami, zadrapaniami i zniszczonym sprzętem, jednak udało mu się uzyskać w tym momencie czwartą co do długości znaną zalaną jaskinię Ziemi. System K’oox Baal, po wchłonięciu Tux Kupaxa miał długość 56 591 m – nieco więcej niż połowę tego co obecnie.

Chun Che Chen

Cenote Chun Che Chen, podobnie jak Cenote Nai Tucha odkrył w 1998 r. Gunnar Wagner (prywatnie wuj pierwszego instruktora nurkowania jaskiniowego autora i właściciel nieistniejącego od dawna centrum nurkowego w Akumal) i jego uczeń Robbie Schmittner. Podobnie jak w wypadku Nai Tucha dane eksploracyjne zaginęły, jednak zdawało się, że Chun Che Chen leży nie dalej niż sto metrów na wschód od północnej sekcji systemu K’oox Baal. W ramach reinwentaryzacji dokonanej przez czeski zespół wiosną i jesienią 2012 r. jaskinię Chan Che Chen rozbudowano o ponad 5 km, a następnie połączono z systemem K’oox Baal, który rozrósł się dzięki temu do długości 64 600 km.

Shaman Ek

Po przyłączeniu do K’oox Baal jaskini Chun Che Chen na północnym-wschodzie kontynuowano eksploracje w południowej i południowo-zachodniej części systemu. Wtedy właśnie dopiero odkryto wspominaną już wcześniej Cenote Shaman Ek, znajdującą się nieco dalej na południe od cenoty Chalat i strategicznego korytarza, który posłużył do wielkiej fuzji systemów K’oox Baal i Tux Kupaxa w poprzednim roku. Eksploracje prowadzone z cenoty Shaman Ek przyniosły kolejne 9 km korytarzy, a system urósł dzięki temu do 73 600 m. Z niezalanymi odcinkami miał długość 75 140 m.

K’oox Baal i Czech Speleological Society

W latach 2006-2011 dzięki zespołowym eksploracjom Czech Speleological Society system K’oox Baal urósł o ponad 30 km nowych korytarzy i o nowe cenoty: Kot Be, Balam T’sal, Sac Xib, Muk Wakal, Ha’ak Kak, Chun CheChem, Sac Ktu Cha i Shaman Ek. Czeski zespół wykonał cztery ładne mapy, które zostały opublikowane przez QRSS. W eksploracjach jaskiń udział wzięli: Jiří Huráb, Radek Husák, Daniel Hutňan, Radek Jančar, Vit Kaman, Michal Megela, Tomáš Mokrý, Zdeněk Motyčka, Jan Sirotek, Kamila Svobodová, Jan Žilina, Miroslav Dvořáček, Petr Chmel, Martin Honeš, Martin Hutňan, Karol Kyška oraz… Robbie Schmittner.

Mul Tun

W 2015 r. Luis Leal zaprosił Alessandro Reato do odkrytej przez siebie cenoty Mul Tun, położonej na północ od systemu Dos Ojos (obecnie sekcji Dos Ojos systemu Sac Aktun). Alex Reato odkrył nieopodal w selwie drugą cenotę, Ka Eeb (w maaya t’aan dwie drabiny, ponieważ dwie właśnie trzeba było zamontować w wąskiej studni, by dostać się do leżącego 10 m poniżej lustra wody). Szybko połączył obie cenoty w system, który następnie rozbudował do 1851 m długości, odkrywając przepięknie udekorowane korytarze. Mul Tun ma mocno urozmaiconą morfologię z licznymi restrykcjami i zawaliskami. Alex zaobserwował nienormalny jak na Riviera Maya kierunek przepływu wody z północnego-wschodu na południowy-zachód, co ma związek z uskokiem znajdującym się na zachodnich rubieżach K’oox Baal. Zaczął rozwijać więc system na północ.

Lion Sumps

W suchej jaskini Lion znajdują się dwa syfony. Wschodni był połączony z systemem K’oox Baal. Zachodni prowadził do mającego jakieś 700 m długości systemu Lion, który eksplorował niegdyś Bil Phillips. Szukając szans rozbudowy systemu Mul Tun, Alex Reato poprzedłużał poręczówki Bila, niestety, do systemu Mul Tun brakowało mu nadal 150 m pod skałą. Szukając połączenia z Mul Tun, w listopadzie 2015 r. Alex Reato przyłączył natomiast system Lion do systemu K’oox Baal.

Wa Baax Yan

Na wschód od Mul Tun znajdował się system Wa Baax Yan, eksplorowany w 2014 r. przez Czech Speleological Society. I znów szukając połączenia między Wa Baax Yan a Mul Tun, Alex Reato w ciągu zaledwie trzech nurkowań w marcu 2016 r. połączył systemy Wa Baax Yan i K’oox Baal poprzez świeżo przyłączone do K’oox Baal jaskinie Lion Sumps. Alex znalazł też nowy downstreamowy korytarz wychodzący z Wa Baax Yan, pchający wodę w nienormalnym kierunku na północny-wschód. Prowadząc eksploracje również w tę stronę, połączył z K’oox Baal, poprzez sekcję Wa Baax Yan, niewielki system Tres Cruces, który również eksplorował niegdyś Bil Phillips oraz grupa francuskich nurków.

Od połączenia Wa Baax Yan z Lion Sumps było jasne, że wywierzysko (upstream) systemu Mul Tun musi współgrać jakoś z ponorem (downstream) Wa Baax Yan, choć obie te jaskinie znajdowały się na różnej głębokości. Na tle poprzednich niespodziewanych sukcesów to połączenie nie okazało się łatwe, jednak w kwietniu 2016 r. Alex Reato przyłączył Mul Tun do systemu K’oox Baal. System miał w tym momencie 83 129 m długości.

Kalag Dzonot

Alessandro Reato prowadził od dłuższego czasu eksplorację systemów w bliskim sąsiedztwie K’oox Baal, starając się nie wchodzić na teren działania zespołu Czech Speleological Society. Gdy czeski projekt ustał, Alex postanowił rozejrzeć się w sekcji Chun Che Chen. Następnie w maju 2016 r., w ciągu zaledwie dwóch nurkowań eksploracyjnych przyłączył do niej swój system Kalag Dzonot. K’oox Baal urósł wtedy o 4643 m. Dzięki informacjom uzyskanym od Czech Speleological Society, 2 lipca 2019 Alex Reato przyłączył do K’oox Baal również eksplorowany przez nich na samym początku, jeszcze w 2006 r. system Cangrejo. Od maja 2019 Alex Reato prowadzi w Kalag Dzonot Cartographic Project. Jest to mocno zaawansowany projekt kartograficzny, który dokłada do atlasu systemu K’oox Baal kolejne piękne mapy.

K’oox Baal na podium

Przyłączając Mul Tun, Cangrejo i Kalag Dzonot, Alex Reato rozwinął system do długości ponad 100 km, stawiając go na podium trzech najdłuższych jaskiń Meksyku. K’oox Baal jest pod tym względem również 25-tą jaskinią Ziemi. K’oox Baal to pomnik lat ciężkiej pracy i poświęceń całej rzeszy jaskiniowych eksploratorów podwodnych. Niedaleko od K’oox Bal znajdują się rubieże sekcji Dos Ojos potężnego systemu Sac Aktun…

Przemek A. Trześniowski 13.0.10.13.4  7 K’an 12 Xul

Bibliografia:

Motyčka, Zdeněk (2014) K’oox Baal, The Fourth-Longest Underwater Cave System in the World, „AMCS Activities Newsletter” 37, pp. 149-155

Motyčka, Zdeněk (2010) New Discoveries in Underwater Cave Systems in the Riviera Maya, „AMCS Activities Newsletter” 33, pp. 91-93

Reato, Alessandro (2016) http://www.filoariannadive.com/