Meksyk, Cenoty, Riviera Maya, Jukatan, nurkowanie jaskiniowe, sidemount
System jaskiniowy Chan Hol (maaya t’aan: Mała Dziura). rozciąga się na południe od Tulum, tuż obok drogi federalnej 307. Wejście znajduje się na terenie prywatnej rezydencji. System Chan Hol przez bardzo długi czas był najdłuższą jaskinią na Riviera Maya z tylko jedną cenotą. Obecnie w Chan Hol znane są dwie cenoty, lecz ostatecznie system ten przestał istnieć, włączony do mającego od 2018 roku 47746 m łącznej długości korytarzy oraz 21 cenot, systemu Toh Ha. Toh Ha jest piątym pod względem długości systemem jaskiniowym na Riviera Maya (QRSS).
(Przemek Trześniowski i Grzegorz Krzątała 2017)
Nurkowanie jaskiniowe w Chan Hol
Cały system Toh Ha rozciąga się na głębokości pierwszego piętra jaskiń Jukatanu, nie przekraczając głębokości 12,8 m. Wszystkie nurkowania w sekcji Chan Hol rozpoczyna się z cenoty Chan Hol. Podobnie jak w wypadku sekcji głównej systemu Dos Pisos, by poznać Chan Hol warto zrealizować najpierw długie nurkowanie jaskiniowe wzdłuż liny głównej, następnie dopiero robić jumpy do bocznych korytarzy, jak Cherry Line czy Professors Loop. Ze względu na bardzo wyrównany profil, Chan Hol to doskonałe miejsce do trenowania konfiguracji multistage sidemount.
(fot P.A. Trześniowski 2018)
Jaskiniowa archeologia podwodna Chan Hol
Tuż po zanurzeniu się w wodach cenoty Chan Hol i przejściu przez początkową restrykcję warto zwrócić uwagę na skalną półkę po prawej stronie. Znajduje się tam majańska ceramika i kości zwierząt zgormadzone przez odkrywcę i głównego eksploratora jaskini – Kima Davidssona. Cenote Chan Hol skrywa jednak więcej znacznie poważniejszych tajemnic. Odkryto tutaj ślady palenisk umieszczonych na ścianach, aby oświetlać drogę w głąb jaskini. W czasie gdy była sucha (plejstocen/wczesny holocen) była zatem eksplorowana i eksploatowana przez rodzaj ludzki – Plemię Tulum. W zaskakująco dużej odległości od cenoty Chan Hol odkryto aż trzy szkielety Paleoindian należących do Plemienia Tulum.
Szkielet Chan Hol I (Chłopiec z Chan Hol) odkryty przez Alexandrę i Thorstena Kampe, znajdował się ponad pół kilometra od cenoty. Szkielet Chan Hol II (Skradziona Dziewczynka z Chan Hol), którą odkrył Harry Gust o ponad kilometr od najbliższego wyjścia z jaskini. Jeszcze dalej spoczął szkielet Chan Hol III (Ixchel), który odkrył Vincente Fito. Szkielet Chłopca z Chan Hol (Chan Hol I) został wydobyty przez paleoontologów w styczniu 2012 r. W lutym tego samego roku zniknął Szkielet Skradzionej Dziewczynki (Chan Hol II). Po dziś dzień nie został odnaleziony. Na szkielet Chan Hol III natrafiono w poszukiwaniu Chan Hol II. Wszystkie trzy miały ponad 11 tysięcy lat.
