Cenote Nicte Ha (maaya ta’an: Lilia Wodna, ew. Nikte Ha) to jedna z najnowszych tras, na których dozwolone jest nurkowanie kawernowe na Riviera Maya pomimo, iż została ona odkryta jeszcze w 1992 roku. Należy do dawnego systemu Dos Ojos, obecnie sekcji supersystemu Sac Aktun i leży wzdłuż wielkiego podziemnego szlaku łączącego cenotę The Pit z Morzem Karaibskim, który biegnie poprzez cenoty: Taak Bi Ha, Dos Ojos, Dos Palmas, Nicte Ha itp. Piękną mapę cenoty Nicte Ha wykonał David Mayor.
Ze względu na siłę prądu, nurkowanie w górę z Cenote Nicte Ha, zwanej pierwotnie nie bez powodu High Voltage bywa prawdziwą przygodą dla nurków jaskiniowych. Nurkowie kawernowi poczują tylko lekkie muśnięcie prądu na niektórych odcinkach poręczówki, ale przewodnicy pokażą im korytarz, przez który woda wpływa z kierunku cenot Dos Palmas i Dos Ojos oraz korytarz, przez który znacznie silniejszy strumień wody wypływa w stronę Morza Karaibskiego.
Cenote Nicte Ha jest zapamiętywana przez nurków kawernowych z zupełnie innej przyczyny: ogromne okna z widokiem na wspaniałe lilie wodne rosnące w centralnej części zapadliska krasowego cenoty. Wśród pięknych lilli wodnych bawią się ryby, głównie molinezje i meksykańskie tetry.
Nurkowanie kawernowe w Cenote Nicte Ha
Lina kawernowa w Cenote Nicte Ha nie jest długa, ale ze względu na wspaniałe widoki, cenotę tę można śmiało opłynąć dwukrotnie podczas jednego nurkowania. Bardzo dobrze jest zrobić tutaj drugie, odsycające nurkowanie po głębokim nurkowaniu w Cenote The Pit, na przykład jako jedno z ostatnich lub jako ostatnie nurkowanie w trakcie trasy kawernowej w Meksyku.
The Pit (Jacinto Pat) to cenota wyjątkowa z bardzo wielu względów. The Pit to bardzo głęboka studnia krasowa, jedna z najbardziej malowniczych na Riviera Maya. Swój urok zawdzięcza srebrzystym mgłom wędrującym po haloklinie oraz strumieniom światła przenikającym przez szeroki otwór w sklepieniu. Cenote The Pit to również jedno z najważniejszych stanowisk archeologicznych i paleobiologicznych na półwyspie Jukatan.
Eksploracje jaskiniowe w Cenote The Pit
Dzięki lokalizacji w dawnym systemie jaskiniowym Dos Ojos i specyficznym cechom geologicznym, The Pit jest też jednym z najważniejszych węzłów w historii eksploracji zalanych jaskiń na Riviera Maya. Mimo ogromnych rozmiarów The Pit to jedna z tych cenot, która została odkryta od spodu podczas eksploracji dawnego systemu jaskiniowego Dos Ojos. Już pierwsi eksploratorzy zorientowali się, że zaledwie 500 m dalej przez dżunglę leży kolejna ogromna studnia – głęboka na 71 m Blue Abyss, w dawnym systemie Nohoch Nah Chich. Obecnie zarówno Dos Ojos, jak i Nohoch Nah Chich są sekcjami supersystemu Sac Aktun.
Próby znalezienia połączenia między tymi dwoma studniami krasowymi utrzymywały kolejne pokolenia eksploratorów jaskiń w bezsenności przez kilka dziesięcioleci. Faktycznie, głęboko pod Cenote The Pit odkryto na głębokości ponad stu metrów jaskinię Wakulla Room i korytarze prowadzące w przybliżeniu w kierunku studni krasowej Blue Abyss. To właśnie w ramach tych ekspedycji Steve Bogaerts odkrył najgłębsze miejsce w ówczesnym systemie Dos Ojos (obecnie oczywiście jest to najgłębsze miejsce w supersystemie Sac Aktun). Niestety do dziś nikt nie zdołał znaleźć tego połączenia, a oba systemy Dos Ojos i Nohoch Nach Chich zostały włączone do systemu Sac Aktun w zupełnie innym miejscu.
Odkrycia paleobiologiczne i biologiczne w Cenote The Pit
Eksplorator jaskiniowy Lois Leal odkrył w głębinach The Pit dwa szkielety Paleoindian, dawnych mieszkańców półwyspu Jukatan, datowane na kilkanaście tysięcy lat, oraz liczne kości plejstoceńskiej fauny. Niektóre z nich można jeszcze zobaczyć w cenocie i te pokazują zwykle nurkom kawernowym nasi przewodnicy.
Kolejną atrakcją Cenote The Pit jest występowanie tutaj jaskiniowej fauny – w spokojniejsze dni można zobaczyć węgorze jaskiniowe, które przypominają groźne larwy goa’uldów z serialu science-fiction Stargate.
Nurkowanie kawernowe w Cenote The Pit
Nurkowanie w Cenote The Pit wymagało dawniej skoku do wody z dość dużej wysokości i opuszczania sprzętu nurkowego na linach, obecnie jednak prowadzą do cenoty dość wygodne schody. Nurkowanie w The Pit wymagało także przejścia pół kilometra przez dżunglę z całym sprzętem nurkowym. Obecnie można dojechać do cenoty autem.
W Cenote The Pit są dwie halokliny – pierwsza na głębokości około 12-15 m, gdzie znajduje się ujście korytarza jaskiniowego łączącego cenotę z sekcją Dos Ojos. Druga na głębokości około 30 m, dzięki połączeniu The Pit z najgłębszym poziomem jaskiń na Riviera Maya, rozciągającym się na głębokości ponad 100 m. Nurkowanie w Cenote The Pit, ze względu na zwiększone zużycie gazu na większych głębokościach, trwa około 30-35 minut.
Cenote Dreamgate to serce dawnego systemu jaskiniowego o tej samej nazwie. Ukrytą na dnie zapadliska krasowego cenotę odkrył w 2003 r. Chris Stanton. Przecina ona niezwykle wprost bogato udekorowane korytarze, które nie bez powodu reprezentują Jukatan na epokowym i wielokrotnie nagradzanym materiale filmowym Planet Earth telewizji BBC z 2006 roku, w odcinku „Caves”.
Sekcja upstream Cenote Dreamgate to najpiękniejsza trasa kawernowa na Riviera Maya. Przez wiele lat trwały spory między przewodnikami jaskiniowymi a eksploratorami, czy nurkowanie kawernowe tutaj powinno być dozwolone, ponieważ to miejsce pełne jest gęstych i bardzo delikatnych dekoracji. W poduszkach powietrznych można zobaczyć rzadki widok : nadal rosnące stalaktyty w formie bardzo delikatnych rurek pustych w środku (stalaktyty i stalagmity nie mogą rosnąć pod wodą, więc zatopiona jaskinia jest zamrożona w czasie, dopóki nikt jej nie zniszczy). Niesamowita komora z licznymi stalaktytami, stalagmitami i stalagnatami ustawionymi w grupy często porównywana jest do mitycznego Lasu Fangorn z książek J.R.R. Tolkiena.
Sekcja downstream Cenote Dreamgate (ponor) jest znacznie bardziej mroczna w porównaniu do upstream (wywierzyska), ale również tam znajdują się piękne dekoracje. Lina kawernowa biegnie wzdłuż kilku poduszek powietrznych, z korzeniami drzew zwisającymi ze sklepienia. Najciekawszą formacją krasową jest tu wysoka i smukła prawie-kolumna: niespełnione połączenie stalaktytu i stalagmitu, którym zabrakło zaledwie jednego centymetra do wiecznego połączenia w stalagnat. Na wodzie otwartej Cenote Dreamgate można czasem zobaczyć żółwie żółtolice.
Cenote Tak Be Luum to również jedna z najmłodszych tras kawernowych na Riviera Maya. Ukryta pośrodku meksykańskiej dżungli, odkryta została niedawno, a tutejszy niewielki system jaskiniowy wciąż jeszcze nie został połączony z pobliskim supersystemem Sac Aktun. Ogromna podziemna komora, z kilkoma dużymi oknami w sklepieniu, wygląda bardzo malowniczo i ma swój specyficzny charakter. Komora ta została oczyszczona z osadu, a na dnie zbudowano wygodną szeroką platformę.
Nurkowanie kawernowe w Cenote Tak Be Luum
Od platformy prowadzą dwie liny kawernowe w dwóch przeciwnych kierunkach. Pierwsza biegnie wokół bardzo przestronnej komory z wielką poduszką powietrzną pośrodku i sztucznym oświetleniem wewnątrz. Druga lina również biegnie wzdłuż poduszki powietrznej, jednak na tej trasie jest zbyt dużo łatwego do wzbudzenia osadu, aby niedoświadczeni nurkowie kawernowi czuli się komfortowo.
Unikalne formacje krasowe w Cenote Tak Be Luum
Największym skarbem Cenote Tak Be Luum są unikalne dekoracje, niepowtarzalne na trasach kawernowych wzdłuż całej Riviera Maya i na Jukatanie. Pokrywa wapienna w tej jaskini wygląda, jakby została ugotowana – powierzchnia pełna jest guzów i bąbli. Stalagmity, które mają kształt stożków o bardzo szerokiej podstawie, wydają się puste w środku, jak można zobaczyć na kilku z tych, które zostały tajemniczo rozbite. W jednym miejscu można zobaczyć coś, co przypomina wodospad wypływający z kolumny, który wygląda niczym patyczki zatopione w wulkanicznej lawie – naprawdę unikalna formacja. Jest tu również wspaniale udekorowana brama do przepłynięcia.
Oportuniści i troglobionty – przyroda strefy mroku w Cenote Tak Be Luum
W Cenote Tak Be Luum można znaleźć setki ryb, zwłaszcza tetr meksykańskich, które dostosowały się do naszych czasów i wpływają w ciemniejsze rejony jaskini, korzystając ze sztucznego światła przynoszonego przez nurków. Wykorzystują w ten sposób przewagę wzroku do polowania na troglobionty – zwykle niewidome organizmy jaskiniowe. Można tu spotkać ślepe ryby jaskiniowe, które ewoluowały z meksykańskich tetr miliony lat temu, tracąc oczy i kolor. Nurkowanie z takim duchem, przemykającym przez niesamowite formacje naciekowe, jest tutaj dość powszechne. Lina kawernowa biegnie tutaj dość płytko, nie głębiej niż 8 m, a nurkowanie trwa około 40-60 minut.
Cenote Taak Bi Ha to jedno z najmłodszych miejsc nurkowych dopuszczonych do nurkowania rekreacyjnego na Riviera Maya. Tak naprawdę nie jest to otwarta cenota, ale duża podziemna komora z zainstalowanym sztucznym światłem. Nurkowie kawernowi mogą tu poczuć odrobinę ducha eksploracji, opuszczając swoje butle na linie przez wąski otwór w sklepieniu jaskini.
Taak Bi Ha – cenota ślubów
Miejsce to ma tyle uroku, że często odbywają się tutaj śluby. Cenote Taak Bi Ha to wciąż prawie nietknięte podziemne sanktuarium, gdzie nurkowie kawernowi mogą sami zobaczyć, jak wyglądały inne nurkowiska, takie jak Dos Ojos czy Tajma Ha, 20-30 lat temu. Nurkowanie tutaj jest dosyć płytkie, choć lina kawernowa często zmienia głębokość, więc nurkujemy bardzo, bardzo powoli. W rzeczywistości lina kawernowa przechodzi kilka razy tak blisko powierzchni i w tak wąskich miejscach, że lepiej delikatnie pociągać się tam na palcach niż uderzać ściany płetwami (metoda pull & glide).
Niewiarygodna liczba pięknych dekoracji widocznych wzdłuż całej trasy to jeszcze lepszy powód, by nie płynąć zbyt szybko. W Taak Bi Ha można zobaczyć pięknie ukształtowane stalaktyty, stalagmity, stalagnaty i draperie, które zastygły w czasie, tworząc grupy stanowiące niesamowite, groteskowe formacje. Patrząc na stalagnaty łączące sklepienie ze spągiem jaskini, nurkowie mogą szukać śladów dawnych zawałów – wiele spośród kolumn ma wyraźne pęknięcia o szczelinach kilku milimetrów grubości.
W głębszych partiach jaskini można zobaczyć szerokie otwory prowadzące do ogromnego korytarza, który łączy legendarną Cenote The Pit z Morzem Karaibskim, przechodząc przez cenoty: Taak Bi Ha, Dos Ojos, Dos Palmas, Nicte Ha itp. Co ciekawe, słynna Barbie Line pod Cenote Dos Ojos znajduje się zaledwie dwanaście minut nurkowania z prądem od skrzyżowania pod Cenote Taak Bi Ha. Ta podziemna i podwodna autostrada, wypełniona prądem, jest nazywana przez nurków jaskiniowych IMAX Line, ze względu na film 3D Journey into Amazing Caves, który kiedyś tu nakręcono.
W Cenote Taak Bi Ha nie ma halokliny, a nurkowanie trwa około 40 minut.
Cenoty Dos Ojos (hiszp: Dwoje Oczu) były jednymi z pierwszych cenot odkrytych na Riviera Maya, jeszcze przez zespół Shecka Exleya pod koniec lat 70. ubiegłego wieku. To tu zaczynano wielką eksplorację jaskiniową Jukatanu. W ciągu kolejnych dekad pozostawały one sercem jednego z najbardziej znanych systemów jaskiniowych na półwyspie. Cenoty Dos Ojos stały się znane na cały świat dzięki filmowi IMAX z 2002 roku „Journey into Amazing Caves” i całkiem zasłużenie.
Mamy w tym miejscu tak naprawdę nie dwie, a trzy cenoty: Eastern Eye, Western Eye i Batcave. Pomiędzy nimi ułożono dwie liny kawernowe, obie poprowadzone nie głębiej niż na 8 m. Nurkowie kawernowi mogą odczuć delikatne uderzenie prądu na jednej z nich – Barbie Line. To piękna trasa prowadząca przez najbardziej udekorowane części Eastern Eye, ogromne kolumny, długie korytarze i szerokie otwarcia. Nurkowie mogą wynurzyć się w trakcie pierwszego nurkowania w cenocie Western Eye, po czym lina kawernowa zawróci do Eastern Eye. Druga trasa kawernowa prowadzi przez mniejsze, ale również bogato udekorowane komory do cenoty Batcave. Nurkowie kawernowi mogą wynurzyć się w niej i obserwować setki, tysiące nietoperzy żyjących pod sklepieniem jaskini. Istnieje legenda, że jeden z nich jest biały, a wypatrzenie go ma przynosić szczęście… Następnie lina kawernowa przechodzi przez Western Eye i wraca do Eastern Eye wzdłuż i po drugiej stronie potężnych filarów. Oba nurkowania są płytkie i nie mają dużej amplitudy. Na terenie jaskini Dos Ojos w pobliżu lin kawernowych nie ma halokliny. Pierwsze nurkowanie może trwać 40-60 minut, drugie około 35-50 minut.
Zmierzch systemu Dos Ojos
W styczniu 2018 roku, liczący sobie ponad 88,3 km całkowitej długości zbadanych korytarzy, system Dos Ojos został połączony z supersystemem Sac Aktun, który stał się na tamtą chwilę najdłuższym zalanym systemem jaskiniowym na planecie Ziemia (369,2 km). Ze względu na zasady przyjmowane w eksploracji jaskiń, Sistema Dos Ojos przestał w tamtym momencie istnieć, stając się Hacia (Sekcją) Dos Ojos w systemie Sac Aktun. System Sac Aktun spadł z pierwszego miejsca na podium w grudniu 2022 na rzecz supersystemu Ox Bel Ha, ale nie wydarzyło się to po raz pierwszy ani pewnie ostatni – oba systemy nie wypowiedziały jeszcze na pewno ostatniego słowa, a każdy dzień przynosi kolejne jaskiniowe odkrycia…
Cenote Tajma Ha jest sercem systemu jaskinowego Taj Mahal i nazwą jego głównej sekcji. System Taj Mahal ma obecnie 9954 m łącznej długości znanych korytarzy i osiem cenot. Piękną mapy cenoty Tajma Ha i sekcji Tajma Ha systemu Taj Mahal sporządzil David Mayor, który otrzymał za nią Medal na NSS Cartographic Salon w 2020 roku.
Nurkowanie kawernowe w cenocie Tajma Ha
Cenote Tajma Ha nie została nazwana przypadkowo na cześć wspaniałego świątynnego kompleksu Taj Mahal. Miejsce to znane jest ze swych dekoracji krasowych i światła przenikającego wąskimi strumieniami przez bardzo wąskie otwory w sklepieniu. To niesamowity widok, kiedy promień światła załamuje się na powierzchni wody. Nurkowie kawernowi mogą podziwiać tutaj piękne formacje krasowe, zwłaszcza wspaniale ukształtowany stalagmit nazwany Krzywą Wieżą z Pizy, ze względu na uderzające podobieństwo do słynnego zabytku.
Po przejściu przez pierwszą, bogato udekorowaną komorę cenoty Tajma Ha, linia kawernowa schodzi głębiej w Korytarz Haloklinowy. To freatyczna jaskinia, w której można zaobserwować interakcję słonej wody morskiej z wapieniem, mocno zerodowanym poniżej warstwy halokliny. Nurkowie jaskiniowi nazywają takie miejsca cmentarzyskami (ang: boneyard), ponieważ zerodowany wapień przypomina szczątki ogromnych, dawno wymarłych stworzeń.
W rzeczywistości nurkowie kawernowi mogą zobaczyć w Tajma Ha prawdziwe skamieliny: muszle starożytnych mięczaków, jeżowców i skamieniałe koralowce. Widać tutaj namacalne dowody tego, że cały półwysep Jukatan był niegdyś wielką rafą koralową, sięgającą aż do okresu jury. Warstwa skał osadowych utworzonych przez rafę sięga na prawie trzy kilometry głębokości.
Nurkowanie kawernowe w cenocie Sugar Bowl w sekcji Tajma Ha
Wynurzając się wzdłuż liny kawernowej wpływamy z Tajma Ha do cenoty Sugar Bowl (Cukierniczka). To doskonałe miejsce do robienia zdjęć: ujrzymy zielone drzewa tropikalnego lasu przez zwierciadło krystalicznie czystej wody. Dobrze jest też wynurzyć się tutaj, zaglądając na powierzchnię niczym przez magiczną bramę, aby ujrzeć na własne oczy, jak drzewa przebijają korzeniami skałę i opuszczają je na wiele metrów w dół do wody, na powierzchni której często tworzą zrośnięte bulwy przypominające wtyczki urządzeń elektrycznych. To lokalna adaptacja drzew na półwyspie Jukatan do trudnych warunków bardzo płytkich gleb i wzrastania na skałach.
Zanurzając się znowu do kolejnej komory z jeziorem haloklinowym, warto pobawić się światłem i sprawdzić działanie halokliny, kilkakrotnie zanurzając się i wynurzając przez granicę warstw wody. Można również spróbować tego zanurzając i wynurzając latarkę, obserwując jak zmieniają się refleksy światła na ścianach jaskini.
Nurkowanie kawernowe w cenocie Bil’s Hole w sekcji Tajma Ha
Lina kawernowa prowadzi następnie znów w górę, obok małej cenoty z niesamowitym widokiem. Zwróćcie tutaj uwagę na powietrze uwięzione pod sklepieniem jaskini. Bąble gazu przemykające po suficie zachowują się niczym ciekła rtęć. Ta cenota nazywa się Bil’s Hole i grupy z dobrą pływalnością oraz samodyscypliną mogą również wynurzyć się tutaj między korzeniami mangrowców, w przypadku planowanych dwóch nurkowań kawernowych w systemie Taj Mahal (duża amplituda głębokości na linie kawernowej wymaga ostrożności i wynurzania się tylko raz podczas danego nurkowania). Oba nurkowania mogą trwać po 40-50 minut każde.
Cenote Jardine El Eden odkryli Nancy i Tony de Rosa w 1990 roku. W efekcie Ponderosa to nazwa dla całego systemu jaskiniowego. Obecnie ma on zarejestrowane 15,2 km korytarzy, ale prawdopodobnie może być ich tutaj nawet dwukrotnie więcej – era pierwszych eksploracji jaskinowych na Riviera Maya pomijała większość wąskich przejść, a boczne korytarze są do dziś odkrywane w systemach nawet blisko głównych cenot. Cenote El Eden, znana również wśród nurków jaskiniowych jako Cenote Ponderosa. Podobnie jak wszystkie cenoty na Riviera Maya, ukryta jest ona w selwie, środkowoamerykańskiej wersji tropikalnej dżungli, a w tym konkretnym przypadku, w gęstym i pełnym kolcorośli suchym lesie podzwrotnikowym.
Nurkowanie w Cenote El Eden
Cenote El Eden to jedno z najlepszych miejsc na rozpoczęcie przygody z jaskiniami i pierwsze nurkowanie w Meksyku. Dzięki sporemu obszarowi wody otwartej można tutaj przypomnieć sobie podstawowe umiejętności i przyzwyczaić się do procedur i sprzętu. W wodach cenoty spotkać można tysiące ryb, które występują w cenotach na Riviera Maya, w tym molinezje i tetry meksykańskie. Kolejną zaletą Cenote El Eden jest bardzo przestronny korytarz łączący ją z Cenote Corral – kolejną cenotą w systemie Ponderosa. To doskonała opcja na pierwsze nurkowanie w tzw. środowisku overhead. Osłonecznione wyjście do drugiej cenoty jest widoczne na całej długości ciemnego korytarza. Przy odrobinie szczęścia Cenote Corral będzie oświetlona ostrymi promieniami Słońca. To jeden z najpiękniejszych widoków na Riviera Maya.
Nurkowanie w Cenote Corral
Lina kawernowa prowadzi następnie dookoła talusa cenoty Corral, schodząc nieco w głąb, niżej… W tym miejscu nurkowie kawernowi mogą po raz pierwszy doświadczyć halokliny – wyraźnie widocznej i odczuwalnej granicy między dwoma warstwami wody o różnych właściwościach fizykochemicznych. W cenotach powyżej halokliny znajduje się słodka woda opadowa, podczas gdy poniżej halokliny słona woda morska, która jest gęstsza i cieplejsza o kilka stopni. Systemy jaskiniowe na Riviera Maya to systemy anchialinowe, czyli połączone z morzem, w tym wypadku z Morzem Karaibskim. W okolicy Cenote Corral można znaleźć piękne błękitne skorupiaki. Doświadczony przewodnik może również pokazać w tej okolicy nurkom kawernowym skarby archeologii – fragmenty ceramiki Majów. Jaskinie pełniły dość szczególną rolę w kosmologii Majów, stąd liczne, składanie w nich ofiary. Obydwa nurkowania mogą trwać po 35-40 minut.